Yo’nalishga kirish

Litosfera
– Yerning qattiq qobig’i, Yer po’sti va yuqori mantiyaning bir qismini 
ichiga oladi. 
Noqulay va xavfli tabiat hodisalari
– atrof muhitda kuzatiladigan, inson va uning 
xo’jalik faoliyati uchun xavf tug’diradigan hodisalar.Ular ham tabiiy, ham 
antropogen xarakter kasb etishi mumkin. O’z navbatida bunday hodisalarni 
texnogen xarakterdagi avariyalar keltirib chiqarishi mumkin. Noqulay va xavfli 
tabiat hodisalari quyidagilarga bo’linadi: kosmik (Quyosh aktivligi, magnit 
bo’ronlari, meteorit tushishi va b.), geologik (vulqonlarning otilishi, yer qimirlashi, 
sunami), geomorfologik (surilmalar, sellar, o’pirish, cho’kish, ko’chkilar va b.), 
iqlimiy va gidrologik (tayfunlar, girdoblar, shtorm, qirg’oqlarning yemirilishi, 
termoeroziya, tuproqlar eroziyasi, grunt suvlar sathinig o’zgarishi va b.), 
geokimyoviy (atrof muhitning ifloslanishi, tuproqlar sho’rlanishi, va b.), yong’inlar 
(o’rmon, dasht, torf yong’inlari), biologik (qishloq xo’jalik zararkunandalarining, 
qon so’ruvchi, zaharli hayvonlarnig, ommaviy ko’payishi, epidemiyalar). Noqulay 

---

va xavfli tabiat hodisalarinig eng yuqori darajada namoyon bo’lishi - bu ekologik 
falokatdir. 
Noosfera
– «aql sferasi», biosfera rivojlanishinig fikrlovchi insoniyat manfaatlari 
yo’lida o’zgaradigan oliy bosqichi. Bunda insonning aql bilan, oqilona olib 
boradigan faoliyati biosfera rivojlanishining asosiy, belgilovchi omili bo’ladi. 
Noksosfera-
har doim yoki davriy ravshda xavf sodir bo’lib turadigan joy. 
Normativ
– kattalikning chegaraviy qiymati orqali o’rnatiladigan miqdoriy 
cheklov. 
Radioaktiv ifloslanish
– hududning radiatsion xavfsizlik ma’yorlari va radioaktiv 
moddalar bilan ishlash qoidalarida ko’zda tutilgan darajadan yuqori miqdorda 
ifloslanishi. 
Suv bosishi
– grunt suvlari sathining daryolardagi, suv omborlaridagi suv 
gorizontining oshishi keltirib chiqaradigan ko’tarilishi; atmosfera yong’inlari, 
qorning erishi, yo’l yo’laklarning asfalt-beton qatlamining sifatsiz yotqizilshi, 
muhandislik tizimi va kommunnikatsiyalaridan suvn ing tashlanishi yoki sizib 
chiqishi yoxud suv chiqaradigan, suv oloish qurilmalari hamda inshootlariga 
xizmat ko’rsatish qoidalari buzilishi oqibatida yo’llar, transport tonnellari, hudud 
bir qismining suv ostida qolishi. 
Sel
-tog’ daryolari o’zanlarida to’satdan yuzaga keluvchi, katta hajmdagi qum, 
tosh va tog’ jinslari bo’laklari aralashmasidan iborat yoki loy-toshli oqimdir. Sel 
- arabcha so’z bo’lib, tog’lik hududdardagi suv toshqini ma’nosini anglatadi.Sel oqimlari 
o’zi bilan olib ketayotgan qattiq zarrachalari o’lchamiga qarab 3 guruhga bo’linadi: 
- suv-toshli sellar, 
- loyqa sellar, 
- aralash sellar. 
Suv toshqini
– daryo, ko’l yoki boshqa suv havzalari suv sathining keskin 
ko’tarilishi natijasida joyning vaqtinchalik suv ostida qolishi. 
Хromosfera- ( yunoncha xroma-rang, boyoq va spaxira-shar)- fotosfera va halqa 
o’rtasidagi qalinligi 7-8 ming km bo’lgan quyoshli atmosfera qatlami. Quyosh 
to’liq tutilgan vaqtda Quyosh atrofida yorug’ xalqa ko’rinishida kuzatiladi. 

---

Тexnosfera
(gr. 
techne
– mahorat + 
spaira
– muhit) – biosferaning inson 
tomonidan o’z turmush darajasini texnik vositalar yordamida o’zgartirilgan qismi.