Yо‘llari Reja

5.5.
 
Globallashtirishdagi nuqsonlar
 
Globallashtirish oldingi davrga qaraganda hozirgi vaqtda yuqori bosim ostida turibdi. 
Ushbu bosim hamma joylarda ham sezilayapti. Sahroi Kabirdan Janubiy Afrika mamlakatlari, 
Janubiy Amerika, Yaqin Sharq va О‘rta Osiyoning katta qismi turg‘unlik yoki iqtisodiy 
pasayish holatidadir. Shimoliy Amerika, G‘arbiy Yevropa va Yaponiyada sekin iqtisodiy 
о‘sish kuzatilmoqda.
Ochiq bozor va erkin savdo tarafdorlariga bunday vaziyat jiddiy muammolarni keltirib 
chiqaradi. 
Nima uchun uning samarasi faqatgina 
ayrim mamlakatlarda tо‘planadi?
Biroz balanslashtirilgan globalizatsiyaga erishish 
mumkinmi? Ushbu savollarga osongina javob topish qiyin. Bozorlarni ochish, iqtisodiy о‘sish 
uchun zarurdir, lekin bu yetarli sharoit emas. Dunyoning ayrim mintaqalari globalizatsiyadan 
katta manfaat kо‘rmoqda: misol tariqasida Xitoy va Sharqiy Osiyoning bir qator 
mamlakatlarini keltirish mumkin. Biroq globalizatsiya bir qator mamlakatlarda, xususan 
Sahroi Kabirdan janubda joylashgan Afrika mamlakatlari ham zarar kо‘rdi. 
Afrika davlatlaridagi sekin iqtisodiy 
о‘sishga Amerika liderlari fikricha, ulardagi boshqaruvning yomonligida, deyishadi. 
Huquqiy qо‘llanmaning boshqaruvi bо‘yicha farqlanuvchi (yaxshi tarafi bilan) davlatlar 
– Ganu, Tanzaniya, Malavi va Gambiyani kо‘rib chiqamiz. Ushbu davlatlarning yashash 

---

“INNOVATSION IQTISODIYOT” – O.XUSAINOV 
92 
92 
darajasi oxirgi ikki о‘n yilliklarda pasaygan, bu paytda Osiyoning Pokiston, Bangladesh, 
Mayami va Shiri-Lanka kabi mamlakatlarda iqtisodiy о‘sish kuzatilmoqda. 
Shuni nazarda tutish lozimki, iqtisodiy faoliyat natijalari faqatgina boshqaruv sifatiga 
bog‘liq bо‘lmay balki о‘sha mamlakatning geosiyosiy joylashuviga va iqtisodiyotning 
strukturasiga ham bog‘liqdir. 
Aholisi kо‘p bо‘lgan mamlakatlarda aholisi kam mamlakatlarga qaraganda jadal 
iqtisodiy о‘sish kuzatilmoqda.
Dengizga chiqish imkoniyati keng bо‘lgan mamlakatlarning 
iqtisodiy kо‘rsatkichlari kо‘pincha suv yо‘llaridan uzoq mamlakatlar kо‘rsatkichlaridan oshib 
ketadi. 
Malyariya (infeksion) kasalligi darajasi yuqori mamlakatlarda iqtisodiy о‘sish sekin 
bо‘lishi kuzatilsa, ushbu kasallik kam bо‘lgan mamlakatlarda esa iqtisodiy о‘sish yuqori 
bо‘ladi. Katta bozorlarga ega bо‘lgan boy mamlakatlar bilan chegaradosh rivojlanayotgan 
mamlakatlarda xususan Meksikada katta iqtisodiy yutuqlarga erishilmokda. Ushbu 
farqlanishlar haqiqatda muhim о‘rin tutadi. 
Agar boy mamlakatlar bundan sо‘ng ham shu kabi 
tuzilmaviy masalalarga e’tibor bermasa, biz ”yutish” va “yutqazish” о‘rtasida miqdor 
qanchalik о‘sib borishiga guvoh bо‘lamiz.
Rivojlangan mamlakatlar barcha aybni “kam 
omadli” mamlakatlarga qо‘yib, ularni qandaydir ma’noda globalizatsiyaning yaxshi 
tomonlaridan foydalanilmayotganini e’tirof etadilar. Bu nafaqat ayrim mintaqalarda 
qashshoqlashish darajasining oshishiga, balki har xil salbiy holatlar, ya’ni zо‘ravonlik, 
terrorizm kabilar ta’sirida noroziliklarning о‘sishiga olib keladi. 
Shunday ekan, globalizatsiya jarayoniga rivojlangan davlatlar, xususan AQSH taklif 
etganday jiddiy e’tibor berish vaqti yetdi. U eng zaruriy va chetlab bо‘lmaydigan vazifalar 
dunyoda kambag‘al kishilarni asosiy ehtiyojlarini qondirishga erishishdan boshlash lozim. 
Kо‘pgina hollarda bu holat davlat boshqaruvi bilan yaxshilanadi. Boshqa muammolarga 
kelsak, mamlakatni qashshoqlikka olib keluvchi asosiy sabablar sirasiga kasalliklar, iqlimning 
о‘zgaruvchanligi, unumsiz tuproq, bozordan uzoqlik va boshqalarni keltirish mumkin. 
Haqqoniy baholash shuni kо‘rsatadiki, bunday muammolarni о‘sha mamlakatlar о‘zlari 
alohida hal qila olmaydilar. Har xil boshqaruvdagi muammolarni aytish о‘rniga haqiqatda har-
xil yanada yomon oqibatlar kelib chiqishini oldini olish maqsadida yetarli moliyaviy yordam 
kо‘rsatish lozim. 
Quyida ushbu xulosalar bо‘yicha namuna keltiramiz. Kasalliklardan saqlash va kasallik 

---

“INNOVATSION IQTISODIYOT” – O.XUSAINOV 
93 
93 
profilaktikasini ta’minlay oladigan, yetarli dori-darmonlar bilan ta’minlaydigan sog‘liqni 
saqlash tizimini ta’minlash lozim. Ushbu holatda sog‘liqni saqlashda bir kishiga yillik xarajat 
40 AQSH dollarini tashkil etadi. Bu summa rivojlangan davlatlarda 2 ming AQSH dollarini 
tashkil etadi. Normal faoliyatni olib boruvchi sog‘liqni saqlash tizimining qiymati YAIMdan 
oshadi. Yillik jon boshiga tо‘g‘ri keluvchi daromad 200 AQSH dollarini tashkil etuvchi 
Malaviga yetarli yordam kо‘rsatilmasa, Malavi aholisi har xil kasalliklardan halok bо‘ladi. 
Muvaffaqiyatli globalizatsiya bizdan vrach kabi mulohaza qilishga undaydi. 
Ayrim mintaqalarda xususan Andax va О‘rta Osiyoda asosiy muammo geografik 
bо‘linishdir. Bundan asosiy maqsad yо‘llar qurish, havo orqali xatlar jо‘natish bu dunyoning 
boshqa hududlarida yangi texnologiyalar bо‘yicha ishlovchi mutaxassislar bilan internet orqali 
aloqalarni kuchaytirishdir. Aynan rivojlangan mamlakatlar shu kabi loyihalarni kasallik va 
kamchiliklarni tо‘ldirishi lozim. 
JAR va Sahroi Kabirdan janubda joylashgan mamlakatlar uchun asosiy vazifa kasallik 
tarqalishi ustidan nazoratni о‘rnatish, tuproq unumdorligini oshirish va ma’lumotlarga erkin 
kirish imkoniyati hisoblanadi. 
Boshqa bir qator mintaqalarda suv muammosi diskriminatsiya (
eto negativnoye 
otnosheniye, predvzyatost, nasiliye, nespravedlivost i lisheniye opredelyonnix prav lyudey po 
prichine ix prinadlejnosti k opredelyonnoy sotsialnoy gruppe
), ayollar yoki ayrim guruhlar 
manfaatiga ziyon, shuningdek, muammolarni ayrim xususiyatlarini kо‘zda tutuvchi 
muammolardir. 
Allaqachon globalizatsiya murakkabliklariga jiddiy qarash lozim. Vashington 
konsensusi, ya’ni vaziyat qanday bо‘lishiga qaramay bir yagona siyosatni qо‘llash fikri 
yakuniga yetgan. Mana endi hammaga globalizatsiya samarasini kо‘rish bо‘yicha murakkab 
ishlarni boshlash zarur. Hamkorlik aloqalarini olib borayotgan mamlakatlarda yomon 
mafkuraviy, siyosiy fikrlarni chiqarib tashlashga erishish lozim. Bizning umumiy kelajagimiz 
shunga bog‘liq.