Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

va passivlari deb hisoblab, ularni balans hisobidan chiqarish haqidagi 

talablarni asosli ravishda qo‘yishlari kerak. 

Tekshiruvchilar, odatda, tijorat banki xodimlariga maslahatlar bera-

di va ularga bank balanslarini qarz operatsiyalari hamda foiz daromad-

larini hisobga olish jihatdan ishonarli va real qiladigan ichki yo‘riqno-

malarni tuzishda yordam beradi. 

---

 

83

[63]. Daromadlarni shakllantirish va chiqimlarni xarajatga o‘tka-

zishni amalga oshirganda tijorat banklari ma’lum me’yoriy va yo‘riq-

noma hujjatlarga asoslanadi. Daromadlarni shakllantirish va amalga 

oshirish bo‘yicha operatsiyalar bankning ichki operatsiyalari jumlasiga 

kiradi va bu operatsiyalar to‘g‘ri amalga oshirilganligini tasdiqlaydigan 

hujjatlar alohida yig‘ma jildlarda saqlanadi. 

Foiz stavkasi tijorat bitimining maqsadi bo‘lib, mijoz bilan bank 

o‘rtasida tuziladigan kredit shartnomasida qayd etiladi. Foiz stavkala-

rining miqdori, ularni yozish tartibi, davri, qo‘shish muddatlari hamda 

undirib olish tartibi taraflarning kelishuvi bilan belgilanadi. 

Shuni ta’kidlash kerakki, agar tijorat banki daromadining 90 foizini 

o‘z buxgalteriyasining farmoyishi asosida shakllantiradigan bo‘lsa, u 

korporativ odob qoidalarini buzgan va bunday harakatlar noqonuniy deb 

hisoblanadi. 

Bank nazorati organlari hisobotda to‘g‘ri aks ettirilishini va 

tasdiqlanishini tekshirish yuzasidan olib boradigan asosiy ishi quyidagi 

daromadlarning hamma summasini bank foydasiga to‘g‘ri o‘tkazilgan-

ligini tekshirishdan iborat: 

–  aksiyalar; 

–  obligatsiyalar; 

– bankka qarashli boshqa qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha olingan 

dividendlar va foizlar; 

– boshqa banklar, korxonalar va tashkilotlar faoliyatida ulush qo‘shib 

qatnashishdan olingan daromadlar. 

Markaziy bankning uslubiy materiallarida ko‘rsatilgan xarajatlar va 

chiqimlar tijorat banklari faoliyatlarining bevosita moliyaviy natijalari 

jumlasiga kiradi. Bank nazorati organlari faoliyatining eng muhim yo‘-

nalishi bank oladigan foyda hisobidan qoplanishi kerak bo‘lgan xarajat-

larning bank xizmatlari tannarxiga kiritilgan xarajatlarga o‘tkazish hol-

larining oldini olishdan iboratdir. 

Tijorat bankini soliqqa tortish holatini tekshirish oldida quyidagi 

vazifalar turadi: 

–  banklar olgan daromadlarning to‘g‘riligini tasdiqlash; 

– bank xizmatlari tannarxiga kiritiladigan hamda soliqda soliq torti-

ladigan bazadan chiqarib tashlanadigan xarajatlarning to‘g‘riligini tasdiq-

lash; 

– soliqqa tortguniga qadar foyda summasining, moliyaviy natijalarga 

kiritiladigan daromadlar va xarajatlarning to‘g‘ri hisoblab chiqarilganligini 

---

 

84

tasdiqlash; 

– soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘lab bo‘linganidan keyin bank 

tomonidan foyda hisobidan qilingan xarajatlarning to‘g‘riligini tasdiqlash; 

– soliqlarni hisoblash va budjetga to‘lash muddatlarining to‘g‘riligini 

tekshirish.