Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Aktiv pullar 

Passiv pullar 

 

 bevosita xo‘jalik faoliyatiga 

xizmat ko‘rsatuvchi pul mablag‘lari 

 

pul jamg‘armalari  

 

hisobvaraqlardagi qoldiqlar, ya’ni 

potensial hisob-kitob mablag‘lari 

 

Pul massasi tarkibi 

---

 

60

 

11-chizma. Pul massasining tarkibiy qismlari. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

– investitsiya fondlarining aksiyalaridagi mablag‘lar kiradi. 

Bunday tarkibiy qismlar hozir O‘zbekiston Respublikasida tobora 

kengroq tarqalmoqda. Bu tarkibiy qismlar «kvazi-pullar» nomi bilan 

birlashgan. 

 

 

 

Pul massasi 

Naqdsiz pullar: 

 

tijorat banklarida 

 

Markaziy 

bankda

Pul massasi 

(M) 

Naqd pullar: 

 

metall pullar 

 

nobank sektordagi 

pullar

Bank sektori = pul taklifi 

 

Muomalaga pul chiqarish: 

 

aktivlarni sotib olish 

 

omonatlar va tezkor qo‘yilma-

larni naqd pulga almashtirish 

yoki muddatsiz qo‘yilmalarga 

aylantirish 

 

Muomaladan pulni qaytarib olish: 

 

aktivlarni sotish 

 

muddatsiz qo‘yilmalarni tezkor 

qo‘yilmalarga aylantirish, omo-

natlarni naqd pulga aylantirish 

Nobank sektori = pulga talab 

 

pul operatsiyasini amalga oshirishga bo‘lgan ehtiyoj yoki tran-

saktsion motiv  

 

ehtiyotkorlik, ya’ni risk natijasida yo‘qotishlar motivi  

 

chayqovchilik motivi 

Pul massasini muvofiqlashtirish = xalq  

xo‘jaligidagi pul taklifini Markaziy bank 

tomonidan nazorat qilish 

---

 

61

 

 

12-chizma. Pul massasi va uning unsurlari. 

 

 

 

Kvazi so‘zi lotincha «quasi» – mavhum, tagi-tugi yo‘q, o‘xshash, 

deyarli ma’nosini bildirib, Xalqaro Valuta Fondining metodologiyasi 

bo‘yicha tijorat banklarida muddatli va omonat qo‘yilmalarida saqlanay-

otgan naqd bo‘lmagan pul mablag‘larini anglatadi. Bunday pullar pul 

muomalasi tarkibida ancha salmoqli va dinamik rivojlanayotgan qismini 

tashkil etadi. 

 Kvazi-pullar  to‘g‘ri  ma’noda pul bo‘lmasa-da, shunga qaramay, 

likvid aktivlar, ya’ni qiymatini yo‘qotmay, osongina pulga aylantirsa 

bo‘ladigan aktivlar hisoblanadi. 

Albatta, eng likvid aktiv pulning o‘zidir (mutlaq likvidlik), biroq 

qimmatbaho metallar, qimmatbaho toshlar, san’at asarlari kabilar bu 

borada u bilan bir xil darajada turadi. Binolar, uskunalar, mashina va 

boshqalar likvidligi biroz kamroq. Odatda, boyliklarning bu toifasi 

«muzlatilgan» aktivlar deb yuritiladi. Kvazi-pullar ham ancha likviddir. 

Chunki muddatli omonatlar, obligatsiyalar hamda aksiyalar-ning ayrim 

turlari rivojlangan mamlakatlarda qisqa vaqt ichida naqd pulga aylantiri-

lishi mumkin. 

Ayni paytda tarixdan ma’lumki, davlatga qandaydir ehtiyojlar 

uchun katta pul mablag‘lari zarur bo‘lib qolgan hollarda pulning bu 

turini uzoq muddatga muzlatib qo‘yish hollari bo‘lgan va u bu tadbirni 

ixtiyoriydan majburiy tadbirga aylantirgan. 

Odatda, siyosiy yoki iqtisodiy tanglikdan chiqayotgan mamlakat-

ning pul siyosati ana shunday «muzlatilgan omonatlar» ni indeksatsiya 

qilish yo‘li bilan aholi ishonchini tiklashdan hamda shu tariqa iqtisodi-

yotdagi investitsiya faolligini jonlantirish uchun mablag‘larni jalb 

etishdan boshlanadi. O‘zbekistonda bu jarayon Vazirlar Mahkamasining 

«Aholi omonatlaridagi va davlat sug‘urtasi bo‘yicha mablag‘larni indek-

satsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 1996-yil 12-fevralda chiqar-

gan qarori bilan boshlandi. Bu qarorda 1992-1995-yillardagi narxlar 

indeksi o‘sishini hisobga olib, aholi pul mablag‘larini indeksatsiya qilish 

hajmlari belgilangan. 

[46]. Pul massasi tarkibida M

1

 va M

2

 kabi jamlama tarkibiy qismlar 

yoki pul agregatlari ajratiladi.