Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[194]. Xalqaro kredit – bir davlat, shu davlat banki, huquqiy shaxsi 

tomonidan ikkinchi bir davlatga, uning banklariga, boshqa huquqiy 

shaxslariga muddatlilik va to‘lovlilik asosida berilladigan kredit 

hisoblanadi. Bu kredit shakli kredit munosabatlarining xalqaro miqyosda 

(davlatlar o‘rtasida) amalga oshirilishi jarayonida yuzaga keladi. 

O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, suveren davlat 

sifatida o‘z tashqi iqtisodiy faoliyatini yo‘lga qo‘ya boshladi. 1991-

yilgacha O‘zbekiston tashqi dunyo bilan mustaqil shartnoma tuzish va 

amalga oshirish imkoniyatiga ega emas edi. 1991-yil 14 – iyunda qabul 

qilingan «O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyati 

---

 

312

to‘g‘risida»gi Qonun O‘zbekistonning chet el davlatlari, ularning yuridik 

va jismoniy shaxslari, xalqaro tashkilotlari bilan tashqi iqtisodiy 

hamkorligining rivojlanishiga katta turtki bo‘ldi. 

Xalqaro kredit quyidagi xususiyatlari bilan xarakterlanadi: 

 

qarz oluvchi va qarz beruvchi sifatida davlat muassasalari va 

tashkilotlari, huquqiy shaxslar (banklar, kompaniyalar) xalqaro valuta-

kredit tashkilotlari qatnashadilar; 

 

qarzga olingan mablag‘lar qarz oluvchi mamlakat tomonidan 

daromad keltiruvchi kapital sifatida ishlatiladi; 

 

qarz beruvchi mamlakatga to‘lanadigan ssuda foizining manbasi 

qarz oluvchi mamlakat aholisi tomonidan yaratilgan yalpi ichki 

mahsulot hisoblanadi. 

Xalqaro kredit davlat va xalqaro institutlar ishtirok etgan 

munosabatlarda pul (valuta) shaklida, tashqi savdo faoliyatida esa tovar 

shaklida bo‘lishi mumkin. Shuningdek, xalqaro kredit chet el 

obligatsiyalari, chet el korxonalari aksiyalari va boshqa qimmatli 

qog‘ozlariga foyda olish maqsadlarida kapital qo‘yish shaklida ham 

bo‘ladi. 

Xalqaro kredit mahalliy kredit bilan bir qatorda fondlar aylani-

shining barcha bosqichlarida qatnashadi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar 

doirasida xalqaro kredit quyidagi funksiyalarni bajaradi: 

 

mamlakatlar o‘rtasida kapitalning qayta taqsimlanishini ta’min-

laydi; 

 

kapitalning konsentratsiyalashuviga va markazlashuviga sharoit 

yaratadi va bu jarayonni tezlashtiradi; 

 

har xil valutalarda xalqaro hisob-kitoblarni olib borishda muo-

mala xarajatlarini qisqartiradi. 

[195]. Xalqaro kreditga bo‘lgan talab qaysi usulda va muddatda kim 

tomonidan qondirilishiga, shuningdek, qarz oluvchilarga taklif qilini-

shiga qarab xalqaro kredit bir necha turlarga bo‘linadi (42-jadval). 

Xalqaro davlat krediti ikki tomonlama kelishuv asosida rivojlangan 

davlatlar tomonidan rivojlanayotgan davlatlarga tovar yoki valuta 

shaklida, foiz to‘lash yoki foiz to‘lamaslik sharti bilan, uzoq yoki qisqa 

muddatga beriladi.  

Xalqaro bank kreditlarining: 

 

bank eksport kreditlari (xorijiy importyorlarga xususiy tijorat 

banklari, maxsus tashqi savdo banklari tomonidan beriladigan kredit); 

 

yevrokredit (yirik tijorat banklari tomonidan yevrovaluta bozori 

---

 

313

resurslari hisobidan yevro-valutada, ikki yildan o‘n yilgacha bo‘lgan 

muddatda, o‘zgaruvchi foiz stavkada kreditlar berish) kabi turlari 

mavjud. 

Qisqa muddatli xalqaro kreditlarni – xalqaro valuta fondi, o‘rta 

muddatli kreditlarni – Jahon tiklanish va taraqqiyot banki, uzoq muddatli 

(yigirma yilgacha) kreditlarni – Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki 

berishi mumkin.