Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Yillik foiz stavkasi bir yil uchun to‘langan yalpi to‘lovlarning 

kredit summasiga bo‘lgan nisbatini ifodalaydi. Bu stavka jismoniy 

shaxslarga eng qulay kreditlarni tanlashga yordam beradi.  

Oddiy foiz stavkasi eng avvalo qisqa muddatli kreditlar uchun 

qo‘llaniladi. Bunda har chorakda yoki boshqa muddat uchun bir marta 

shartnomaga binoan kreditorga foiz to‘lanadi. Bu usulda qarzdorning 

to‘laydigan umumiy to‘lov summasi quyidagicha aniqlanadi: 

 

S = P(1 + ni) 

 

Bu yerda: 

S – boshlang‘ich qarzni hisobga olgan holda kredit uchun 

to‘lanadigan to‘lov summasi; 

P – boshlang‘ich qarz; 

i – foiz stavkasi; 

n – ssudaning davomiyligi (yil yoki ssudadan foydalanish 

kunlarining qo‘llaniladigan bazaga nisbati: 360 yoki 365 kun). 

Oddiy foiz stavkasining xususiyati shundaki, mijoz kreditni 

bosqichma-bosqich to‘lashi natijasida foiz stavkasi qolgan qarz 

hisobidan olinadi. 

Masalan, mijoz 2000 $ hajmida kredit olgan va uni bosqichma-

bosqich har chorakda bir marta 500 $ dan to‘lash to‘g‘risida 

shartnomada kelishilgan bo‘lsin. Har bir chorakda foiz to‘lovi 

quyidagicha bo‘ladi: 

I chorak = foiz to‘lovi = 2000 · 0,12 · 0,25 = 60 $ 

II chorak = foiz to‘lovi = 1500 · 0,12 · 0,25 = 45 $ 

---

 

459

III chorak = foiz to‘lovi = 1000 · 0,12 · 0,25 = 30 $  

IV chorak = foiz to‘lovi = 500 · 0,12 · 0,25 = 15 $ 

Jami 1 yillik foiz to‘lovi 150 $ ni tashkil qiladi. Har chorakda 

to‘lanishi lozim bo‘lgan to‘lovlar: 

I chorak = 500 + 60 = 560 $ 

II chorak = 500 + 45 = 545 $ 

III chorak = 500 + 30 = 530 $  

IV chorak = 500 + 15 = 515 $ 

Jami yillik to‘lov 2150 $ teng. 

Ushbu ko‘rsatkichlardan shunday xulosaga kelish mumkinki, 

kreditga oddiy foiz stavkasi o‘rnatilganda to‘lov muddati yaqinlashgan 

sari mijozning mablag‘i tejaladi. 

[294]. Diskont inglizcha «discount» so‘zidan olingan bo‘lib, hisob-

lamoq ma’nosini beradi. U uch xil ma’noda qo‘llanilishi mumkin: 

 

banklar tomonidan qimmatli qog‘ozni muddatidan ilgari qaytarib 

sotib olish (aksiya hisobi); 

 

qimmatli qog‘ozni qayta sotib olgani uchun bank undiradigan 

foiz; 

 

tovar narxi (masalan, sifatli standartga to‘g‘ri kelmaganda), birja 

va valuta bitimlarida valuta narxidan chegirma (tashlama). 

Kreditga o‘rnatiladigan diskont foiz stavkasining xususiyati 

shundaki, bu usulda foiz oldindan to‘lanishi ko‘zda tutiladi. Ya’ni 

to‘lanadigan foiz miqdori oldindan hisoblanadi va kredit berilayotganda 

ushbu miqdor (summa) ushlab qolinadi. Aniqrog‘i, kredit shu summa 

hisobiga kam beriladi. 

Masalan, mijoz 2000 $ kredit olmoqchi. Foiz stavkasi 12 %. 2000 $ 

kredit uchun to‘lanadigan 240 $ miqdordagi foiz to‘lovi kreditning 

asosiy hajmidan chegirib tashlanadi va mijozga 1760 $ kredit beriladi. 

Ammo mijoz kreditni qaytarayotganda 2000 $ qaytarishi lozim.