Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[243].  Yuridik maqomiga binoan kredit shartnomasi – har 

ikkala tomon kelishuvi va uning bajarilishini ifodalovchi hujjatdir. 

Bunda bir tomondan bank kredit berishni o‘z zimmasiga olsa, ikkinchi 

tomondan mijoz uni o‘z vaqtida qaytarish majburiyatini oladi. Kredit 

shartnomasining o‘ziga xos xususiyati shundaki, bu yerda bank kredit 

operatsiyalarini bajarishda mijozning ishonchliligiga, unga bo‘lgan 

ishonchga tayanadi. Kredit berish esa qarz oluvchining kreditga 

layoqatliligini va uni o‘z vaqtida qaytara olishini o‘rganishga 

---

 

389

asoslanadi. Shu sababli kredit shartnomasi bo‘yicha uchinchi shaxsga 

birinchi shaxs nomidan kredit olish huquqi berilmaydi. Bu tartib 

qonunchilikda o‘z aksini topmaganligi sababli uni shartnomadan albatta 

shartlarning biri qatorida muhrlab qo‘yish kerak. 

Shu bilan bir qatorda shartnomaga binoan birinchi shaxs 

zimmasidagi qarzni uchinchi kishi zimmasiga o‘tkazilishi mumkin (agar 

u birinchi mijoz zimmasidagi barcha qarz majburiyatlarini to‘lashni o‘z 

zimmasiga olsa). 

Kredit shartnomasining yana bir xususiyati shundaki, garchi 

shartnomada yuridik jihatdan tomonlarning rasmiy teng huquqligi qayd 

qilingan bo‘lsa-da, ammo bu yerda bank mavqeyining ustunligi saqlanib 

qoladi. Bu hol bankning o‘z manfaati nuqtayi nazardan mijozga o‘z 

tazyiqini namoyon qilishda, unga iqtisodiy samarasiz operatsiyalarni 

majburlab o‘tkazishida namoyon bo‘ladi. Masalan, kredit shartnomasida 

kredit berish sanasi pul mablag‘larini mijoz hisobvarag‘iga qayd 

qilingan kun sanasi emas, balki mijoz hisobvarag‘iga ssuda provodka 

qilingan sana yoki bankning korrespondent hisobvarag‘idan 

mablag‘larni hisobdan chiqargan sana hisoblanadi. 

[244]. Odatda kredit shartnomasining quyidagi bo‘limlari mavjud: 

 

mijozning qarz majburiyati; 

 

kredit berish to‘g‘risidagi bitim; 

 

ta’minlanganlik; 

 

cheklovchi shartlar; 

 

mijoz tomonidan beriladigan kafolatlar; 

 

kredit shartnomasini bajarmaslik hollari. 

Bank mijozga kredit berishga rozi bo‘lsa, ular o‘rtasida shartnoma 

tuziladi va imzolanadi. Birinchi bo‘lib, olinayotgan kredit hajmiga qarz 

majburiyati imzolanadi. Qarz majburiyatida kreditga o‘rnatilgan foiz 

miqdori va kreditni qoplash muddati ko‘rsatiladi. Qarz majburiyati bilan 

birga yirik firma va kompaniyalar ko‘chmas mulkni garovga qo‘yish 

sharti bilan kredit shartnomasini imzolaydilar va bank bu shartnomaga 

asosan kelishilgan kredit hajmi miqdorida o‘rnatilgan muddat ichida 

mijozga kredit berish majburiyatini oladi. 

Beriladigan kreditlar ta’minlangan yoki ta’minlanmagan (ishonchga 

asosan) bo‘ladi. 

 

Ta’minlangan kreditlar mijoz mulkini garovga olish orqali 

beriladi. Garov tariqasida ko‘chmas mulk, avtomobil, qimmatli 

qog‘ozlar va boshqa likvid boyliklar berilishi mumkin. 

---

 

390

 

Ishonchga tayanib beriladigan kreditlarga garov olinmaydi. 

Bunda asosan mijozning obro‘-e’tibori, daromadlari darajasining 

yuqoriligi asosiy omil hisoblanadi. 

Ko‘pgina kredit shartnomalarida banklar mijozlariga cheklanishlar 

belgilaydilar. Bu cheklanishlar ikki xil bo‘ladi: