Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

customer 

character

; 

 

to‘lov qobiliyati – 

capacity to pay

; 

 

kapital – 

capital

; 

 

ssudaning ta’minlanganligi – 

collateral

; 

---

 

352

 

iqtisodiy konyunktura va uning istiqbollari – current 

business 

conditions

 

and goodwill

. 

Bu usulga binoan mijozning obro‘si, mas’uliyat darajasi, qarzni 

to‘lashga bo‘lgan istagi va tayyorgarligi tekshiriladi. Dastavval bank 

mijozning: o‘tmishda o‘z majburiyatlariga qanday munosabatda bo‘l-

ganligi, qarzlarni to‘lashda kamchiliklar bo‘lganligi, kreditlanuvchi sub-

yektning iqtisodda, bozorda qanday mavqega ega ekanligini tekshiradi. 

Bunda bank qarzdor bilan suhbat olib boradi, arxivdan mijoz to‘g‘risida 

materiallarni olib tahlil qiladi, boshqa firma va banklar bilan 

maslahatlashadi va h.k. 

Bank mijozning kreditga layoqatliligini baholashda ular mab-

lag‘larining uch manbasini chuqur o‘rganib chiqadi. Bular: 

 

joriy kassa tushumlari; 

 

aktivlarni sotish; 

 

moliyalashtirishning boshqa manbalari (aytaylik, pul bozoridagi 

qarzlar). 

Bulardan tashqari, bank asosiy e’tiborini boshqa omillarga ham, 

xususan, firmalarning aksionerlik kapitaliga, uning tuzilishiga, aktiv va 

passivlarning boshqa moddalariga bo‘lgan nisbatiga hamda qarzning 

ta’minlanishiga, uning yetarlilik darajasiga, sifatiga va qarzni 

to‘lamaslik holda garovni sotish darajasiga qaratadi. 

Buyuk Britaniyada ham «Pats» nomli qarz oluvchining kreditga 

layoqatliligini tahlil qilish usuli keng tarqalgan bo‘lib, unda: 

 

kreditning maqsadi – 

purpose

; 

 

ssudaning hajmi – 

amount

; 

 

qarzni to‘lash – 

repayment

; 

 

muddati – 

term

; 

 

ssudaning ta’minlanganligi – 

security

 kabilar tahlil qilinadi. 

Baholash so‘ngida umumiy shart-sharoitlarga, xususan, davlatdagi 

ishbilarmonlik sohasidagi iqlim, bank bilan qarzdorlar holatiga ta’sir 

etuvchi omillar, mamlakatdagi iqtisodiy holat, monand tovarlar bo‘yicha 

ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida raqobatning mavjudligi, soliqlar, xomash-

yoga bo‘lgan narx-navolar va boshqa jihatlarga ham e’tibor beriladi. 

[218]. 

Qarz oluvchining likvidligi deganda uning pul majburiyat-

larini o‘z vaqtida bajara olish qobiliyati tushuniladi. Likvid mablag‘lar 

o‘zining pulga tez aylanishi darajasiga qarab uch guruhga bo‘linadi (44-

jadval). 

Balans qatorlariga asoslanib, quyidagi ko‘rsatkichlarni hisoblash 

---

 

353

mumkin: 

 

---

 

354

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

Agar mijozning likvid aktivlari uning qisqa muddatli maj-

buriyatlaridan 2 baravar va undan ortiq bo‘lsa, mijoz moliyaviy jihatdan 

barqaror hisoblanadi (44-jadvalga qarang).