|
1. Absolyut, maksimal va nisbiy namliklar deb nimaga aytiladi?
2. Shudring nuqtasi nima?
3. Bug’lanish va to’yingan bug’ hosil qilish hodisalarini tushuntiring.
4. Nima uchun bug’lanish paytida sovush jarayoni yuz beradi farqi qachon katta bo’ladi?
5. Psixrometlar va gigrometrlarda namlikni o’lchash tartibini tushuntiring.
6. Havo namligini o’lchashning qishloq xo’jaligidagi ahamiyatini ayting.
Laboratoriya ishi №16
GAZLARNING SOLISHTIRMA ISSIQLIK SIG’IMLARI NISBATINI KLEYMAN – DEZROMA USULI BILAN ANIQLASH.
Mashg’ulotning maqsadi: adibatik jarayon bilan tanishish, solishtirma issiqlik sig’imi haqida ma’lumotlarga ega bo’lish va puasson koeffitsiyentini tajribada aniqlash.
Ish rejasi:
1.Tajriba qurulmasini tayyorlash.
2.Solishtirma issiqlik sig`imlar nisbatini aniqlash.
3.Havoning solishtirma issiqlik sig`imlarni bilishning mohiyati.
Kerakli jihozlar: shisha balan, nasos, monometr.
Ishning qisqacha nazariyasi
Gazlar issiqlik sig’imi isitish sharoitiga bog’liq. Isitish o’zgarmas hajmdagi issiqlik sig’imi deb ataladi va bilan belgilanadi. Ikkinchi holdagi issiqlik sig’imi o’zgarmas bosimdagi issiqlik sig’imi deb ataladi va bilan belgilanadi. Bularning qiymatini aniqlash uchun termodinamikaning birinchi qonunidan foydalanamiz. Termodinamikaning birinchi qonuni quyidagicha ta’riflanadi: sistemaga berilgan issiqlik miqdori uning ichki energiyasining o’zgarishi ga va tashqi jismlari ustidan ish bajarishiga sarf bo’ladi, ya’ni
(1)
ni aniqlash
Agar gaz o’zgarmas hajm sharoitda isitilsa, gaz tashqi jismlarga qarshi ish bajarmaydi va berilgan issiqlik ichki energiyaning ortishiga sarf bo’ladi, ya’ni
(2)
Gaz temperaturasini ga o’zgartirish uchun berilgan issiqlik miqdorini quyidagicha yozish mumkin
(3)
bunda – o’zgarmas hajmdagi solishtirma issiqlik sig’imini, ya’ni 1 g gaz temperaturasini o’zgarmas hajmda ga ko’tarish uchun kerak bo’ladigan miqdori.
o’zgarmas hajmdagi molyar issiqlik sig’imi, ya’ni 1 mol gaz temperaturasini o’zgarmas hajmdagi ga ko’tarish uchun kerak bo’ladigan issiqlik miqdori. Ular orasidagi bog’lanish quyidagicha bo’ladi
yoki
Issiqlik miqdorining (3 ) dagi qiymatini (2) ga qo’ysak, u holda
(4)
hosil boladi. Agarda gaz miqdori 1 mol bo’lsa u holda (4) ga bo’lib
(5)
hosil bo’ladi. Demak, o’zgarmas hajmdagi molyar issiqlik sig’imi 1 mol gaz temperaturasini ga ko’tarishda uning ichki energiyasi o’zgarishiga teng bo’lar ekan. 1 mol gaz ichki energiyasi
Ixtiyoriy gaz ichki energiyasi esa
U holda temperatura ga o’zgarganda ichki energiyasining o’zgarishi
(6)
(4) va (6) formulalarni tenglashtirib o’zgarmas hajmdagi molyar issiqlik sig’imini aniqlaymiz:
Bunda:
(7)
Bunda – universal gaz doimiysi, – molekulalarning erkinlik darajasi, ya’ni molekulalarning fazodagi holatini xarakterlovchi erkin koordinatalar soni. Bir atomli molekulaning erkinlik darajasi 3 ga teng bo’lib, molekulaning ilgarilanma harakatini xarakterlaydi. Ikki atomli molekula uchun bo’lib, 3 tasi molekulaning ilgarilanma harakatini, 2 tasi esa aylanma harakatini xarakterlaydi. Uch va undan ortiq atomli molekulalar uchun ga teng bo’lib, uchtasi molekulaning ilgarilanma harakatini, 3 tasi esa aylanma va tebranma harakatini xarakterlaydi. (7) dan ko’rinadiki, gazlarning o’zgarmas hajmdagi molyar issiqlik sig’imi faqat erkinlik darajasiga bog’liq bular ekan. Shuning uchun uning qiymati bir xil atomli gazlar uchun o’zgarmas kattalikdir. (7) dan gazlarning o’zgarmas hajmdagi solishtirma issiqlik sig’imi.
(8)
b) ni aniqlash.
Agar gaz o’zgarmas bosimda (izobarik jarayon) isitilsa, u kengayadi va gaz tashqi jismlar ustidan ish bajaradi. U holda termodinamikaning birinchi qonuniga ko’ra quyidagini yozish mumkin:
bunda
va Mendeleyev - Klapeyron tenglamasiga asosan gaz kengayganda bajarilgan ish
ekaligini hisobga olsak
tenglikni ga qisqartirsa
yoki (9)
gaz kengayganda bajaradigan ish formulasidan universal gaz doimiysining fizik ma’nosini aniqlaymiz
bunda =1 mol va = desak bo’ladi.
Demak, universal gaz doimiysi 1 mol gaz temperaturasini o’zgarmas bosimda ga orttirganda bajarilgan ishga teng bo’lar ekan. Bu ishda havo uchun va lar nisbati aniqlanadi. (7) va (8) formulalardan (10)
bunda kattalik molekulalar erkinlik darajasining soni bilan aniqlanar ekan. Laboratoriyada uning qiymati balondagi havoni adiabatik kengaytirish bilan aniqlanadi.
Tashqi muhit bilan issiqlik almashmasdan boradigan jarayonga adiabatik jarayon deyiladi, ya’ni
Adiabatik jarayon uchun termodinamikaning birinchi qonuni quyidagicha yoziladi.
bunda yoki
Agar gaz adiabatik ( >0) kengaysa, uning ichki energiyasi kamayadi ( ) va gaz temperaturasi pasayadi. Agar gaz adiabatk siqilsa ( ) uning ichki energiyasi ortadi ( ) va natijada gaz temperaturasi ko’tariladi. Agar jarayon juda qisqa vaqt davom etsa, jarayon adiabatik bo’lishi mumkin, bunda gaz tashqi muhit bilan issiqlik almashishiga ulgura olmaydi. Adiabatik jarayonda bir vaqtda barcha parametrlar (P,V,T) o’zgaradi. U holda P bilan V orasidagi bog’lanish quyidagi Puasson tenglamasi bilan ifodalani
yoki
Do'stlaringiz bilan baham: |
