Yig’indi standart noaniqlik

Biror o‘lchanadigan kattalikning qiymatini va bunda paydo bo‘ladigan noaniqlikni baholash va ifodalash jarayonini 8 bosqichga bo‘lish mumkin:

• Biror o‘lchanadigan kattalikning qiymatini va bunda paydo bo‘ladigan noaniqlikni baholash va ifodalash jarayonini 8 bosqichga bo‘lish mumkin:
• 1 bosqich. O‘lchanadigan kattalikni tavsiflash va uning modelini tuzish;
• 2 bosqich. Kirish kattaliklarining baholangan qiymatini aniqlash;
• 3 bosqich. Standart noaniqlikni baholash;
• 4 bosqich. Korrelyatsiyalarni tahlil qilish;
• 5 bosqich. Chiqish kattaligi bahosini hisoblash;
• 6 bosqich.Yig’indi standart noaniqlikni aniqlash;
• 7 bosqich. Kengaytirilgan noaniqlikni aniqlash;
• 8 bosqich. Noaniqlik to‘g‘risida hisobot tuzish.

1. O‘lchanadigan kattalik tavsifi

• 1. O‘lchanadigan kattalik tavsifi
• O‘lchanadigan kattalikni spetsifikatsiyalash yoki aniqlash amaliyotda talab etilgan o‘lchash aniqligiga bog‘liq. O‘lchash bilan bog‘liq bo‘lgan barcha amaliy maqsadlar uchun o‘lchanadigan kattalikning qiymati yagona bo‘lishligi uchun, ushbu o‘lchanadigan kattalikni talab etilgan aniqlikda yetarli darajada to‘liq aniqlash lozim.
• 2.1.1 misol Nominal (belgilangan) uzunligi l 1 m bo'lgan po'lat sterjenning uzunligini mikrometrgacha aniqlikda qayta tiklash (o'lchash) kerak.
• Sterjenning spetsifikatsiyasiga uning uzunligiga ta'sir etishi mumkin bo'lgan kattaliklarning, masalan, temperaturaning,atmosfera bosimining muayyan qiymatlari, ehtimol, sterjenning uzunligi aniqlanayotgandgi (gorizontal yoki vertikal) holati ham kirgan bo'lishi lozim. Demak, o'lchanadigan kattalikning spetsifikatsiyasini tuzishdan avval bu kattaliklarning ta'sir darajasini oldindan baholash zarur.
• Ma'lumki, po'latning issiqlikdan chiziqli kengayish koeffitsiyenti bl 20 .10-6 °S -1ga teng. Demak, sterjenning temperaturasi 1 °S ga o'zgarganda sterjen uzunligining nisbiy o'zgarishi

olinganda) 20 um ga teng bo'ladi. Sterjenning uzunligini mikrometrgacha aniqlikda o'lchash kerak bo'lganidan, uning temperaturasini 1 °S gacha aniqlikda berish yetarli bo'lmaydi. 0,1 °S aniqlik ham yetarli bo'lmaydi, chunki, sterjenning temperaturasi 0,1 °S ga o'zgarganda sterjen uzunligining absolyut o'zgarishi Dl, temperatura 1 °S ga o'zgargandagiga nisbatan 10 marta kam, ya'ni 2 urn bo'ladi. Sterjenning temperaturasi 0,01 °S ga o'zgarganda sterjen uzunligining absolyut o'zgarishi Dl, temperatura 1 °S ga o'zgargandagiga nisbatan 100 marta kam, ya'ni 0,2 lt bo'ladi. Temperaturaning bunday o'zgarishi o'lchash masalasini qoniqtiradi.

• olinganda) 20 um ga teng bo'ladi. Sterjenning uzunligini mikrometrgacha aniqlikda o'lchash kerak bo'lganidan, uning temperaturasini 1 °S gacha aniqlikda berish yetarli bo'lmaydi. 0,1 °S aniqlik ham yetarli bo'lmaydi, chunki, sterjenning temperaturasi 0,1 °S ga o'zgarganda sterjen uzunligining absolyut o'zgarishi Dl, temperatura 1 °S ga o'zgargandagiga nisbatan 10 marta kam, ya'ni 2 urn bo'ladi. Sterjenning temperaturasi 0,01 °S ga o'zgarganda sterjen uzunligining absolyut o'zgarishi Dl, temperatura 1 °S ga o'zgargandagiga nisbatan 100 marta kam, ya'ni 0,2 lt bo'ladi. Temperaturaning bunday o'zgarishi o'lchash masalasini qoniqtiradi.
• Atmosfera bosimining (100 kRa ga o'zgarganda) va sterjen og'irligining (vertikal holatda) uzunlikka ta'sirini baholashning ko'rsatishicha, sterjenning uzunligi mos holda 0,5 va 0,13 /umga o'zgaradi. Demak, bularning ta'siri o'lchash aniqligi talab qilgandan ancha kam va, shuning uchun, bularni o'lchash spetsifikatsiyasiga kiritmasa ham bo'ladi.
• Demak, o'lchanadigan kattalikni, masalan, sterjenning 25,00 °S temperaturada uzunligi, kabi spetsifikatsiyalash lozim,
• Ammo, sterjenning uzunligini faqat millimetrgacha aniqlikda aniqlash lozim bo'lsa, uning spetsifikatsiyasi temperaturani yoki bosimni,

• O‘lchanadigan kattalik modeli
• Noaniqlikni baholash zaminidagi «o‘lchanadigan kattalikning tavsifi» nafaqat aynan nimaning o‘lchanayotganini ravshan va bir ma‘noli ifodalashni, balki o‘lchanadigan kattalikni o‘ziga ta‘sir etuvchi parametrlarga bog‘lovchi miqdoriy ifodani, ya‘ni o‘lchanadigan kattalikning matematik modeli (keyinchalik matnda - o‘lchash modeli) ni ham talab qiladi. Bunday parametrlar sifatida (to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchashda1) bevosita o‘lchanadigan X kattalik yoki (bilvosita2, majmuiy3 yoki birgalikda4 o‘lchashlarda) to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchanmaydigan boshqa