Yer usti transport tizimlari

 
Tirsakli val
. 
Tirsakli val konstruksiyasining va ishlab chiqarilishining murkkabligi nuqtai 
nazardan eng muxim xisoblanadi. Agar tirsakli valning ishonchli ishlash darajasi past 
bo‘lsa, odatda,eyilishning ortishiga va dvigatelning ishlash muddatiga salbiy ta’sir 
etadi. Uning mustaxkamligi esa dvigatellarning quvvatini oshirishning asosi 
xisoblanadi. 
Tirsakli valga shatun bo‘yniga tushgan radial va urinma kuchlar, aylanib 
ishlovchi massalarning markazdan qochma kuchi, transmissiyaning o‘qining 
aylanishiga qarshilik qiluvchi moment ta’sir etadi. 
Materiali.
Tirsakli val yasalayotgan materiali yuqori mustaxkamlik, 
qayishqoqlik, eyilishga chidamli, qattiq, charchashga turug‘unlik, zarbli yuklanishga 
chidamli bo‘lish kabi xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak. Bunday xususiyatlarga 
uglerodli va legirlangan po‘lat, shuningdek yuqori sifatli cho‘yanlar ega bo‘ladi. 
Quvvati oshirilgan dizel dvigatellarida esa legirlangan po‘lat: xromnikel 
volframli 18 XNVA, xromnikel-magniyli 18 XNMA va 40 XNMA lar ishlatiladi. 
Quyida, D-240 dizel dvigatelining tirsakli vali 3.43-rasmda ko‘rsatilgan. 

---

38 
1-o‘zak bo‘yni; 2,12-jag‘lari; 3-tayanch yarim xalka; 4-beshinchi o‘zak 
bo‘ynining pastki vkladishi; 5-maxovik; 6-moy qaytargich shayba; 7-o‘rnatuvchi 
shtift; 8-bolt; 9-tishli toj; 10-beshinchi o‘zak bo‘ynining yuqorigi vkladishi; 11-
shatun bo‘yni; 13-galtel; 14-pasangi; 15-pasangini qatirish bolti; 16-qulfli shayba; 
17-tirsakli val shesternyasi; 18-moy nasosi uzatmasining shesternyasi; 19-tayanch 
shayba; 20-bolt ; 21-shkiv; 22-shatun bo‘yniga moy o‘tkazuvchi kanal; 23-tiqin; 24-
shatun bo‘ynidagi bo‘shliq; 25-toza moy naychasi.