Yer usti transport tizimlari

Rasm 1. Traktolar transmissiyalarning sxemasi. 
a-orqa ko‘prigi etakchi g‘ildirakli traktor; b-old va orqa ko‘priklari etakchi g‘ildirakli 
traktor; v-zanjirli (gusenitsa) 1-ilashish muftasi; 2-oraliq ulama; 3-uzatmalar qutisi; 4-
bosh uzatma; 5-differensial; 6-oxirgi uzatma; 7-taqsimlash qutisi; 8-kardanli uzatma; 
9-burish mexanizmi; 10-maxsus mexanizm. 
G) T-150 traktor transmissiyasining sxemsi 
1-dvigatel; 2-ilashish muftasi; 3-uzatmalar qutisi; 4-bosh uzatma; 5-kardanli uzatma; 
7-etakchi yulduzcha; 8-KOM reduktori. 

---

82 
Gidravlik transmissiyada asosiy element sifatida gidravlik uzatma tushiniladi. 
Gidravlik uzatma deganda mexanik energiyani suyuklik tufayli uzatish kurilmalariga 
tushuniladi. 
Gidravlik uzatmalar gidrostatik (yoki xajm) va gidradinamiklarga bo`linadi. 
Gidrostatik transmissiya nasos taksimlagich kurilma, suyuklik yullari va etakchi 
gildiraklarga urnatilgan motordan iborat buladi. Xarakatga keltiruvchi dvigatel 
yordamida gidro nasosda ishchi bosim orkali moy taksimlagichga kurilmasiga keladi 
undan etakchi gildirakdagi motorga uzatiladi. Bunday transmissiyalar katta 
dlapazonda traktor yoki avtomobilni etakchi gildiraklarini aylanishlar chastotasini 
boskichsiz uzgartirish imkonini beradi. 
Bunday transmissiyalarning kamchiligi FIK kichik agregatlarni xajmi katta, ularni 
tayyorlash uchun yukori aniklik talab etiladi xamda germetiklikni ta’minlash talab 
etiladi. 
Gidromexanik transmissiya mexanik transmissiya va gidrodinamik uzatma 
ya’ni gidromufta yoki gidrotransformatordan iborat buladi. 
Gidrodinamik uzatma suyuklikni kinetik energiyasidan foydalanishga 
asoslangan ya’ni suyuklikni linamik bosimi xisobga bajariladi. 
Bunday transmissiyani afzallikdari xarakat tezligini chegaralangan boskichda 
boskichsiz uzgartirish, transmissiya detallariga yuklanishlarni kam tushishi joyida 
yaxshi kuzgalishi, ravon xarakatlanishi. Kamchiliklari esa FIK kichik 
konstruksiyasi murakkab va massasi katta. 
Elektromexanik transmissiya mexanik transmissiyadan farki uzatmalar kutisi 
urniga elektrik uzatma generator va uzgarmas tok dvigatelidan iborat.Elektrik 
uzatma xam gidrodinamik uzatma singari burovchi moment va xarakat tezligini 
xarakat karshiligiga karab boskichsiz uzgartirib beradi. Ammo bunday 
transmissiyaning FIK kichik,massasi katta va narxi kiymat. 
Transmissiyalarni ishlatilishi 
Boskichli mexanik transmissiyalar sobik ittifok traktorlari xamda juda kup 
avtomobillarda keng ishlatiladi. Bulardan T-25A,T-28 X4M,MTZ-80,82,T-70S 
DT-75MV,T-4A,T-130M va boshkalar. 
Avtomobillardan,Moskvich,Jiguli GAZ, avtozavodlaridan chikadigan barcha 
turdagi avtomobillar boskichli mexanik transmissiyalar bilan jixozlangan. 
Elektrik transmissiyalar juda kam ishlatilgan bulib ular BelAZ-7420,9590,549S 
turdagi avtomobillardagina ishlatilgan. 
Gidrodinamik uzatmali gidromexanik transmissiyalar (gidrotransformator)DT-
175S, K-702 T-330 va engil avtomobil ZIL-4104 avtobuslar LAZ-4202,LiAZ-
677M va etakchi avtomobillar BelAZ-531,MAZ-537 va boshkalarda ya’ni 
samosvallar, BelAZ-7510 MoAZ-6507 larda urnatilgan.