Yer usti transport tizimlari

7.2 Traktor va avtomobillarning ilashish muftasi va uzatmalar qutisi 
Traktor va avtomobillarda ishlatiladigan ilashish muftalari transmissiyaga 
burovchi momentni uzatib berish uchun ya’ni tegishli uzatmadan zudlik ajratish 
kerakli uzatmaga va shovkinsiz oxista ravon ulab berish xam traktor va 
avtomobillarni joyidan ravon siljishini ta’minlash va transmissiya detallarini xar 
xil yuklanishlardan saklab kolish uchun xizmat kiladi(rasm). 
Ilashish muftasining maksimal momentni uzatib berish kobiliyati kuyidagi 
extiyotkorlik koeffitsienti bilan aniklanadi. 
g
m
M
M
/


m
M
- ilashish muftasining ishkalanish momenti; 
g
M
- dvigatelni maksimal burovchi momenti 

---

84 
Ilashish muftalarining extiyotkorlik koeffitsienti
0
,
4
5
,
1



gacha bulishi 
mumkin. 
Muftalarga kuyiladigan asosiy talablar tula ajratishni va oxista (yumshok) 
ulashni ta’minlash (zarbasiz ulashni), sodda tuzilishga ega bulishib ishlatishdagi 
ishonchlikligi, boshkarishni engilligi. 
Ilashish muftalari ishkalanish turiga karab (mexanik,friksion) yoki magnitli 
(elektromagnitli)dinamik ulanuvchi inersiya kuchi evaziga (gidravlik),induktiv 
(elektromagnit maydoni).Mexanik friksion ilashish muftalari kuyidagicha 
sinflarga ajratiladi. 
-Ishkalanish turiga karab-kuruk va xul. Kuruk muftalar ishkalanishi 
nakladkalar xisobiga ishlaydi. 
-Xul muftalarda etaklanuvchi disklar moy ichida 
-Etaklanuvchi disklar soniga karab bir,ikki va kup diskli
-Kisish kurilmasining tuzilishiga karab doimiy berk bulgan
doimiy berk bulmagan 
-Boshkarish turiga karab kuchaytirgichli va kuchaytirgichsiz 
(prujina-richagli) gidravlik va pnevmatik
-Burovchi momentni uzatish turiga karab, bir okimli va ikki okimli 
-Vazifasiga karab; asosiy va kushimcha ilashish muftalari buladi 
1.– Malovik 
2.- etaklanuvchi disk 
3.-friksion nakladka 
4.-kisuvchi disk 
5.-kopkog () 
6.-Prujina 
7.-Pedal 
8.-Val 
Tishlashish muftalarida uchraydigan asosiy buzukliklar va texnik xizmat 
kursatish. 
Ilashish muftasining ishlashi undan ishlatishda tugri foydalanish va uz 
vaktidagi texnik karovna boglik buladi. Ilashish muftasini ajratishda tezdan 
pedalni oxirgacha bosish kerak kushishda esa biroz sekinrok tutib kolmasdan 
ravon kushish kerak (1,2-1,8s). Tuxtagan paytda ilashish muftasini uzok ajratilgan 
xolda ushlab turish mumkin emas. 
Pedalni bosib uzatmaga ulab yana muftaga kuyib yuborish kerak. Ilashish 
muftasining asosiy buzukliklari. 
- Shataksirashi –ya’ni ilashish muftasi tamonidan uzatilayotgan quvvat o‘nga 
berilayotgan quvvatdan bir muncha oz yetakchi disk sirpanishni boshlaydi. 

---

85 
- Ilashish muftasi yaxshi ajratmay etaklanuvchi diskli etaklashni davom etadi 
(vedet) ya’ni etaklanuvchi disk aylanishni davom ettiradi. 
Bu esa uzatmalarni ulanishiga xalakit beradi. 
SHataksirashni sababi mufta pedalini erkin yurish yulini ozayib kolganligi 
disklar orasiga moy okib kolgan bulishi mumkin etakchi disk friksion nakladkalari 
Eyilib ketgan bulishi mumkin, kisuvchi prujinalar bushab ketgan bulishi mumkin. 
Ilashish muftasini etaklanuvchi disk pedalni bosganda keyin xam davom 
Etish mufta pedalini erkin yurish yuli ortib ketgan bulsa, etakchi disklarni gadir 
budirligi ortib ketgan bulsa yoki ajratuvchi richaglarini birortasi singan bulsa.