Yer po’sti tuzilishi, turlari va kimyoviy tarkibi

Yer po’sti tuzilishi, turlari va kimyoviy tarkibi

• 1. Yer po’stining tuzilishi va tarkibi.
• 2. Yer po’stining kimyoviy tarkibi
• 3. Yer po’sti tuzilishining asosiy xususiyatlari.

Yer po’sti – yerning eng yuzada joylashgan qattiq qobig’i. Qalinligi o’rtacha 35-40 km. Moddalarning o’rtacha zichligi 2,7 g/sm3 , Yer hajmining 1% ni, massasining 0,4 % ni tashkil etadi
Yer po’stining quruklik va okeandagi turlari farq qilinadi. Quruqlikda Yer po’stining qalinligi tekisliklarda 35–45 km, tog’liklarda 50– 75 km gacha. Okean osti Yer po’stiniki 5–10 km.
Yer po’stining tuzilishi va tarkibi

• Yer po'sti - bu butun osmon tanasi massasining atigi 1 % ni tashkil etadigan qatlamdir. Yer qobig'i va mantiya orasidagi chegara - bu Moxorovik uzilish. Ushbu qatlamning qalinligi hamma joyda bir xil emas, lekin maydonlarga qarab o'zgarib turadi.
• Yer po‘stining qalinligi okeanlar ostida 5–10 km, kontinental tekisliklarda 30–40 km va orogenik tog‘li o‘lkalarda 50–75 km ni tashkil qiladi.
• Keyingi 50-yillik geofizika, petrologiya, geokimyo va boshqa fanlarda amalga oshirilgan izlanishlarning natijalariga tayangan holda aytish mumkinki, Yer uch qismga bo‘linadi: Yer po‘sti, mantiya va yadro (markaz).

Yer po‘sti o‘z navbatida uchga bo‘linadi:

• - Cho’kindi qatlam qalinligi 10 km .

• - Granit qatlam qalinligi 10- 15 km.

• - Bazalt qatlam qalinligi 15-35 km.

• Granit qatlam - Yer po’sti qatlamining shartli nomi, undan uzunasiga yo’nalgan seysmik to’lqinlarning tarqalish tezligi 5,5 – 6,5 k/s ga teng b o’ladi. Cho’kindi va bazalt qatlami oralig’ida joylashadi.

• Bazalt – magamatik tog’ jinsi. Rangi bo’z va qoramtir . Kimyoviy tarkibi uning chuqurlikdagi analogi bo’lgan gabbroga yaqin.

Bazalt okean tubi va quruqlikkda juda katta maydonni egallagan.

Yer po‘stining “qatlamli” tuzilishi sxemasi.

• Litosfera –Yunon tilida ‘’tosh o’ram ,, ma’nosini anglatadi. Yerning qattiq tosh qobig’i bo’lib,
• Yer po’sti va yuqori mantiyaning bir qismini o’z ichiga oladi hamda astenosfera qatlamigacha davom etib, qalinligi 150 – 200 km ni tashkil qiladi.

• Litosfera yaxlit bo’lmay, chuqur yer yoriqlari bilan yirik bo’laklar- litosfera plitalariga bo’lingan. Ular astenosfera ustiga yiliga 5- 10 sm tezlikda gorizontal yo’nalishda siljiydi.

• Yer po’stining Kimyoviy tarkibini aniqlashda F.V Klark, V.I, Goldshmidt, V.I Vernadskiy, A.N Vinogradovning xizmatlari katta. 1889- yilda Amerikalik olim F.V Klark tog’ jinslaring kimyoviy tahlillaridan 6000 ga yaqinini to’plab, litosferaning o’rtacha tarkibini hisoblaydi.



• 1939- yilda rus olimi A.Ye.Fersman elementlarning yer po’stidagi yoki biron – bir tizimdagi (masalan, Yer shari, Quyosh atmosferasi va h.k) foizlardagi o’rtacha miqdorini

<> deb nomlashni taklif qilishgan.

Yer po’stining kimyoviy tarkibi
Yer po‘stining kimyoviy tarkibi (birikmalarning og‘irligi bo‘yicha, % hisobida) V.I.Vernadskiy, V.M.Goldshmidt, I.V.Nodak, G.Geveshi va boshqalar ma’lumotlari asosida tuzilgan quyidagi jadvalda keltirilgan.

Kompo-nentlar	F. Klark bo‘yicha	V. Goldshmidt bo‘yicha	A. Beus bo‘yicha	B. Luts bo‘yicha	A. Ronov va A.Yaroshevskiy bo‘yicha
SiO2	60,3	60,5	60,6	63,0	59,3
TiO2	1,0	0,7	1,0	0,6	0,7
Al2O3	15,6	15,7	16,1	15,7	15,0
Fe2O3	3,2	3,3	3,1	2,1	2,4
FeO	3,8	3,5	–	4,0	5,6
MnO	0,1	0,1	0,2	0,1	0,1
MgO	3,5	3,6	5,3	3,6	4,2
CaO	5,2	5,2	3,8	5,0	7,2
Na2O	3,8	3,9	2,2	3,4	2,5
K2O	3,2	3,2	2,0	2,5	2,1
P2O5	0,3	0,3	0,2	–	0,2

Tayyorladi: Yusupov Umidjon

E’tiboringiz uchun rahmat