Yer osti suvlari resurslari va zahiralari

3. Er osti suvlarining kelib chiqishi

Grunt suvlari, asosan, yer yuzasiga tushib, yerga maʼlum chuqurlikka singib ketadigan (infiltratsiya qilingan) atmosfera yogʻinlari suvlaridan hamda botqoqlik, daryo, koʻl va suv omborlari suvlaridan, yerga ham singib ketadigan suvlardan hosil boʻladi. Tuproqqa shu tarzda surilgan namlik miqdori, A.F.Lebedevning fikricha, yog’ingarchilikning 15-20% ni tashkil qiladi.

Yer qobig'ini tashkil etuvchi tuproqlarga suvning kirib borishi (o'tkazuvchanligi) bu tuproqlarning fizik xususiyatlariga bog'liq. Suv o'tkazuvchanligiga kelsak, tuproqlar uchta asosiy guruhga bo'linadi: o'tkazuvchan, yarim o'tkazuvchan va suv o'tkazmaydigan yoki suv o'tkazmaydigan.

Oʻtkazuvchan jinslarga qoʻpol singan jinslar, shagʻallar, shagʻallar, qumlar, singan jinslar va boshqalar kiradi. Suv o'tkazmaydigan jinslarga namlikni minimal darajada singdiradigan massiv kristalli jinslar (granit, porfir, marmar) va gillar kiradi. Ikkinchisi, suv bilan to'yingan bo'lsa, kelajakda uni o'tkazib yubormang. Yarim o'tkazuvchan jinslarga gilli qumlar, lyosslar, bo'sh qumtoshlar, bo'sh mergellar va boshqalar kiradi.

Yer qobig'idagi er osti suvlari ikki qavatda tarqalgan. Zich magmatik va metamorfik jinslardan tashkil topgan pastki qavatda cheklangan miqdordagi suv mavjud. Suvning asosiy qismi cho'kindi jinslarning yuqori qatlamida. Unda er usti suvlari bilan suv almashinuvi tabiatiga ko'ra uchta zona ajratiladi: erkin suv almashinuvi zonasi (yuqori), sekin suv almashinuvi zonasi (o'rta) va juda sekin suv almashinuvi zonasi (pastki). Yuqori zonaning suvlari odatda toza bo'lib, ichimlik, maishiy va texnik suv ta'minoti uchun xizmat qiladi. Oʻrta zonada turli tarkibli mineral suvlar mavjud. Bu qadimgi suvlar. Pastki zonada yuqori darajada minerallashgan sho'r suvlar mavjud. Ulardan brom, yod va boshqa moddalar olinadi.

4. Er osti suvlarining tasnifi. Ularning paydo bo'lish shartlari

Vujudga kelish shartlariga ko'ra, er osti suvlarining uch turi ajralib turadi: er osti suvlari, er osti va bosimli yoki artezian.

Verkhovodka er osti suvlari deb ataladi, u er yuzasiga yaqin joylashgan bo'lib, tarqalish va debitning o'zgaruvchanligi bilan ajralib turadi. Odatda o'tqazilgan suv o'tkazuvchan qatlamlar bilan qoplangan suv o'tkazmaydigan yoki yomon o'tkazuvchan jinslarning linzalari bilan bog'liq. Verkhovodka cheklangan hududlarni egallaydi, bu hodisa vaqtinchalik bo'lib, u etarli namlik davrida sodir bo'ladi; quruq vaqtlarda yalang'och perch yo'qoladi. Verkhovodka er yuzasidan birinchi suvga chidamli qatlam bilan chegaralangan. Suvga chidamli qatlam sirt yaqinida joylashgan yoki yuzaga kelgan hollarda, yomg'irli mavsumlarda botqoqlanish rivojlanadi.

Tuproq suvlari yoki tuproq qatlamining suvlari ko'pincha o'ralgan suv deb ataladi. Tuproq suvlari deyarli bog'langan suvlar bilan ifodalanadi. Tuproqdagi tomchi-suyuq suv faqat haddan tashqari namlik davrida mavjud.

Er osti suvlari. Er osti suvlari - perch ostidagi birinchi suvga chidamli ufqda yotadigan suvlar. Odatda ular etuk suvga chidamli suv ombori bilan chegaralanadi va ko'proq yoki kamroq doimiy oqim tezligi bilan tavsiflanadi. Er osti suvlari bo'shashgan g'ovakli jinslarda ham, qattiq yoriqli suv omborlarida ham to'planishi mumkin. Er osti suvlari sathi notekis sirt bo'lib, u, qoida tariqasida, relyefning notekisligini tekislangan shaklda takrorlaydi: tepaliklarda u pastroq, pastroq joylarda u balandroq. Er osti suvlari relyefni pasaytirish yo'nalishida harakat qiladi.

Er osti suvlari darajasi doimiy tebranishlarga duchor bo'ladi. Yuqorida ta'kidlanganidek, unga turli omillar ta'sir ko'rsatadi: yog'ingarchilik miqdori va sifati, iqlim, relef, o'simlik qoplamining mavjudligi, insonning iqtisodiy faoliyati va boshqalar.
Bosim yoki artezian suvi. Bosimli suvlar - suvga chidamli qatlamlar orasiga o'ralgan suv qatlamida joylashgan va suv ta'minoti va suvning yuzaga chiqishi joyidagi darajalar farqi tufayli gidrostatik bosimga duchor bo'lgan suvlar. Artezian suvlari yaqinidagi ta'minot maydoni odatda suv oqimi maydonidan va bosimli suvlarning Yer yuzasiga chiqishidan yuqorida joylashgan. Agar artezian qudug'i bunday idish yoki trubaning o'rtasiga yotqizilgan bo'lsa, u holda suv aloqa tomirlari qonuniga ko'ra favvora shaklida oqib chiqadi.

Artezian havzalarining o'lchamlari juda katta - yuzlab va hatto minglab kilometrlargacha. Bunday hovuzlarning ovqatlanish joylari ko'pincha suv olish joylaridan uzoqda joylashgan. Shunday qilib, Germaniya va Polsha hududida yog'ingarchilik shaklida tushgan suv Moskvada burg'ulangan artezian quduqlarida olinadi; Sahroi Kabirning ba'zi vohalarida ular Evropaga yog'ingarchilik shaklida tushgan suvni olishadi.

Artezian suvlari doimiy debet va yaxshi sifat bilan ajralib turadi, bu esa undan amaliy foydalanish uchun muhimdir. Daryolarning er osti suvlari bilan oziqlanishi. er osti suvlari oqimini hisoblash usullari

Er osti suvlari daryolar uchun ishonchli oziq-ovqat manbai bo'lib xizmat qiladi. Ular butun yil davomida ishlaydi va daryolarni qish va yozda suvning past bo'lgan davrida (yoki suv gorizontining past darajalarida), er usti oqimi bo'lmaganda oziqlantiradi.

Er osti suvlari harakatining juda sekin sur'atlarida, er usti suvlari bilan solishtirganda, daryo oqimidagi er osti suvlari tartibga soluvchi omil bo'lib xizmat qiladi.

Shuningdek, er osti suvlari harakatining juda sekin yoki past tezligida, Uzoq Shimol daryolarida past havo haroratida daryoning muzlashi (to'liq yoki qisman) kuzatiladi va keyin suv omborning ushlab turuvchi qismidan kiradi. daryo oqadi (bu bo'lishi mumkin asosiy daryo , dengiz, ko'l va boshqalar). Bunday hodisalar, masalan, Yana daryosining og'zidan 25 km uzoqlikda joylashgan Nijneyansk aholi punktida kuzatiladi, u erda past haroratlar va daryoning to'liq muzlashi paytida daryoning yuqori oqimiga sho'r suv kiradi. Shimoliy Muz okeanining orqa suvlaridan muzlash joyidan.

Oziqlanishning miqdoriy o'lchovi er osti oqimining qiymati bo'lib, u o'z navbatida er osti suvlari deb ataladigan modul bilan tavsiflanadi: Mpodz. \u003d K • M0 / 100,
qaerda Mpodz. – yer osti suv oqimi moduli, suv yig‘ish maydonining 1 km2 dan l/sek;
M0 - umumiy oqimning o'rtacha uzoq muddatli moduli, er usti suv havzasining 1 km2 dan l/s;
K - modulli koeffitsient er osti suvlarining umumiy oqimdagi ulushini ko'rsatadi va K=M min /M0 formulasi bilan aniqlanadi,

Bu erda M min - daryoning qishki oqimi bilan belgilanadigan va er osti oqimi moduliga teng, er usti drenaj havzasining 1 km2 uchun l/s minimal oqim moduli, chunki daryolar qishda asosan yer osti suvlari bilan oziqlanadi.

Er osti oqimi moduli daryoning suv havzasida tarqalgan jinslarning suv tarkibini baholash uchun ishonchli ko'rsatkichdir, chunki 1 kv.km dan daryoga kiradigan er osti suvlari miqdorini (l / s da) ifodalaydi. km daryo tomonidan quritilgan u yoki bu suvli qatlam.

Ushbu formulalarga qo'shimcha ravishda, er osti oqimining miqdori gidrokimyoviy usul bilan aniqlanishi mumkin (A.T. Ivanovga ko'ra):,

bu yerda Q subs - er osti oqimining yillik hajmi;
Q 0 - daryo oqimining yillik hajmi;
s - kuzatish davrida daryo suvidagi har qanday komponentning (masalan, xlor) kontsentratsiyasi;

c 1 - xuddi shu davrda er osti suvlarida bir xil komponentning kontsentratsiyasi;

c 2 - xuddi shu davrdagi er usti suvlarida bir xil komponentning kontsentratsiyasi.

B.I.ning so'zlariga ko'ra. Kudelin, kichik va o'rta daryolarning er osti oqimini aniqroq hisoblash uchun daryolarning er osti suvlari bilan oziqlanishining to'rt turini ajratish taklif etiladi:

a) Daryoga gidravlik bog'lanmagan yer osti suvlari bilan oziqlanish;
b) Daryoga gidravlik bog'langan yer osti suvlari bilan oziqlanish;
c) Aralash tuproqli oziqlantirish (a + b);
d) Aralash tuproq va artezian ta'minoti (a + b + c).

Ushbu ma'lumotlarga ko'ra, B.I. Kudelin h subs qatlamini va er osti oqimi a subs koeffitsientini aniqlash uchun formulalarni taklif qildi. Er osti suvlari oqimining tezligi er osti suvlari havzasi maydonining kvadrat kilometriga yiliga millimetrda (yoki boshqa vaqt birligida) ifodalanadi va quyidagicha hisoblanadi:

bu yerda h subz - er osti oqimi qatlami, mm/yil;
Q podz - havza hududidan er osti oqimining hajmi, m3 / yil;
F - hovuzning maydoni, m2.

Apodz er osti suvlari oqimining koeffitsienti er osti suvlari oqimining ma'lum bir daryo drenaj havzasi maydoniga tushadigan yog'ingarchilikka nisbati bo'lib, havzadagi juda intensiv suv almashinuvining er osti zonalarini oziqlantirish uchun ketadigan yog'ingarchilik qismini ko'rsatadi: x - yog'ingarchilik qatlami, mm/yil.

Er osti suvlarining hisob-kitoblari odatda kichik va o'rta daryolar havzalari va ularning alohida hududlari va uchastkalarida o'zlashtirilgan er osti suvlarining har xil turlarining tabiiy resurslarini aks ettiruvchi er osti suvlarini to'ldirish xaritalari, koeffitsientlar va er osti oqimlari modullari shaklida umumlashtiriladi.

Xulosa

Oʻz joylashuviga koʻra, yer osti suvlari yer usti suvlariga qaraganda tashqi taʼsirlardan yaxshiroq himoyalangan, shu bilan birga, katta maydonlarda va keng chuqurliklarda yer osti suvlari rejimining salbiy oʻzgarishlarining jiddiy belgilari mavjud. Bularga quyidagilar kiradi: ortiqcha qazib olish natijasida yer osti suvlarining kamayishi va sathining pasayishi; qirg'oqqa dengiz sho'r suvining kiritilishi; depressiya hunilarining shakllanishi va boshqalar.

Er osti suvlarining ifloslanishi katta xavf hisoblanadi. Ikki xil ifloslanish mavjud - bakterial va kimyoviy. Muayyan sharoitlarda kanalizatsiya va sanoat suvlari, ifloslangan er usti suvlari va atmosfera yog'inlari suvli qatlamlarga kirib borishi mumkin.
Suv omborlarini yaratishda, orqa suvlar natijasida er osti suvlari darajasining oshishi sodir bo'ladi. Bunday rejim o'zgarishining ijobiy natijasi suv omborining qirg'oq zonasida ularning resurslarining ko'payishi; salbiy - hududning botqoqlanishiga olib keladigan qirg'oq zonasining suv bosishi, shuningdek, sayoz yuzaga kelganda bug'lanishning kuchayishi natijasida tuproq va er osti suvlarining sho'rlanishi.
Tartibga solinadigan daryolarda kichik suv toshqini hodisalari (yoki ularning umuman yo'qligi) tufayli er osti suvlarining toshqin ta'minoti sezilarli darajada kamayadi. Bunday daryolarda oqim tezligi pasayadi, bu kanalning loyqalanishiga yordam beradi; shuning uchun daryo va yer osti suvlari o'rtasidagi munosabatlar qiyin.
Muayyan sharoitlarda er osti suvlarini olish er usti suvlarining sifatiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bu, birinchi navbatda, sanoat ekspluatatsiyasi va minerallashtirilgan suvni oqizish, shaxta va ular bilan bog'liq neft suvlarini chiqarishga tegishli.

Bundan kelib chiqadiki, yer usti va yer osti suv resurslaridan kompleks foydalanish va ularni tartibga solish nazarda tutilishi kerak. Qurg‘oqchil yillarda sug‘orish uchun yer osti suvlaridan foydalanish, shuningdek, yer osti suvlari zahiralarini sun’iy ravishda to‘ldirish va yer osti suv havzalarini qurish bunday yondashuvlarga misol bo‘la oladi.