Yer masalasi qadim-qadimdan

Yer hisobotining negizi, turlari va usuDarini tuzishda biron-bir asosga rioya qilinishi kerak. Bu asos eng awalo, yer hisobotining bir xil usulda mzilishidir. Tuman ma’muriy hududida yer hisobotiga olingan ma’lumotning yozilgan vaqti, mazmuni o‘zaro kelishilgan bo'lishi kerak. Bu esa mavjud hisobot ma’lumotlarini bir-biri bilan taqqoslash imkonini beradi.
Yer hisobotida aniqlik va xolislik ham ahamiyatga ega bo‘lgan negizlardan biridir, ya’ni hisobga olinayotgan joy aniq aks ettirilishi kerak. Bu esa shu joyning holatini va foydalanish xususiyatini ko'rsatadi.
Davlat yer hisoboti obyekti yagona davlat yer fondi bo‘lganligi uchun yer hisobotining asosiy negizlaridan biri hamma yerlami to ‘liq hisobga olishdan iborat.
Yerlaming miqdori, holati va yer fondidan foydalanishi haqidagi to‘liq va aniq m a’lumotlar hamma yerlami hisobga olish orqali tayyorlanadi. Bu yerlar kimga berilganligi, ulardan foydalanilgan yoki foydalanilmaganligidan qat’i nazar, xo'jaliklar hisobidagi yer tarkibida turadi. Bu o ‘zgarishlar yil davomida uzluksiz hisobga olib borilishi talab qilinadi. Shundagina yer hisobotidagi m a’lumotlar hozirgi zamon talabiga to‘liq javob beradigan darajada boladi.
Yer hisobi asoslaridan yana biri shundaki, u ko‘rgazmali va aniq bo‘lishi kerak. Ya’ni berilgan m a’lumot kartografik hujjatlarda ko‘rsatilishi, bu hujjatlar esa sifatli bo‘lishi, maqsadga muvofiqdir. Iqtisodiy jihatdan kam darajada xarajat qilib, kerakli ma’lumotlami olish ham yer hisoboti asoslaridan hisoblanadi. .Bu- boradagi-fahbarlik respublika miqiyosida markazlashtirilgan tartibda tashkil etilsagina, yer
hisobotini yagona usulda olib borish mumkin bo'ladi.
Yer hisoboti hajmi va mazmuniga qarab, 2 turga bo'linadi:

• 
  boshlang'ich hisob;
  
• 
  kundalik hisob.
  

Ikkala hisob turi bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, yagona yer fondi bosqichlari haqida tushuncha beradi. Boshlang'ich hisobot yerlarning hajmi, sifati, xo'jaliklar o'rtasida taqsimlanishi va ulardan foydalanish haqida m a’lumot beradi. Bunda maxsus hisobot hujjatlariga birlamchi natijalar yoziladi. Boshlang'ich hisobot oddatdagidek, rasmga tushirish, tekshirish, rejalash va maydonni hisoblashdan iborat. Shuning uchun bu ishlami yuqori malakali mutaxassislar bajarishlari kerak.

Boshlang'ich hisobot:

• 
  ishni tayyorlash;
  
• 
  dala ishlari;
  
• 
  natijani rasmiylashtirishni o'z ichiga oladi.
  

Ishni tayyorlashda yerdan foydalanuvchilaming nomlariga oid hujjatlar, chizma-kartalar hamda xo'jahklararo va ichki yer tuzish, boshqa hujjatlar yig'ilib, o'rganiladi. Mavjud hujjatlarning sifatini o'rganish orqali ular ishga qay darajada yaroqli ekanligi ko'rib chiqiladi. Agar shu hujjatlar eskirib qolib, ishga yaroqsiz, deb topilsa, u holda karta materialiga o'zgartirish kiritiladi yoki yangitdan suratga tushirilib, yer maydonlari turlari bo'yicha hisoblab chiqiladi. Bunda dala ishlari davrida joyning o'zida ro'y bergan o'zgarishlar aniqlanadi. Dala ishlari tamom bo'lishi bilan yer hisoboti m a’lumotlari rasmiylashtirilib, maydonlar hisoblab chiqiladi. Olingan m a’lumotlar belgilangan tartibda ko'rib chiqiladi va tasdiqlanadi, so 'n g yer hisoboti hujjatlariga yoziladi. Boshlang'ich hisobotda olingan m a’lumotlar vaqt o'tishi bilan eskirib boradi. Buning sababi — yerlarning xo'jaliklar o'rtasida taqsim lanishi va u la rdan foydalanishda m a’lum darajada o'zgarishlar bo'lishidadir. Shuning uchun bu m a’lumotlami vaqti- vaqti bilan yangilab turish talab qilinadi.