Paxtani dastlabki ishlash zavodlarida. A) Paxtani tayyorlov punktlarida ishlarni xavfsiz olib borish. Oxirgi yillarda garamlar ustida paxtani yoyib tekislash, shibbalash va ustini brezent bilan yopish ishlaridan tashkari barcha ishlar mexanizatsiyalashtirilgandir. Paxta bilan ishlashda mexnat sharoitlarini yaxshilash to’g’risidagi gamxurlik uni paxta punktiga olib keladigan avtotransport vositalarini xavfsiz ishlatishdan boshlanishi kerak.
Paxtani avtotransportga ortish va tushirish ishlarida ishlash maxsus natijalardan muvaffaqiyatli o’tgan va zavod ma’muriyati tomonidan berilgan guvoxnomasi bo’lgan ishchilarga ruxsat etiladi.
Tayyorlov punkti xududida yo’l xarakatini boshkarish umumiy kabul kilingan koidalar asosida olib boriladi.
tayyorlov punkti xududiga avtotransport vositalarini fakat glushitellarga uchkun sundirgich kiygazilgandan keyin ruxsat etiladi.
Avtomashina kuzoviga ortilgan paxtaning balandligi uning borti balandligidan oshmasligi kerak. Bunda uning yoki unga ulangan tirkama aravaning kuzovi brezent bilan yopilishi va u arkon bilan boglanishi kerak. Arkon urniga sim yoki pulat tasma qo’llash mumkin emas.
Paxta ortilgan avtomobil kuzovida odam bo’lishi kat’iy ta’kiklanadi.
Paxtani garamlash katta javobgarlik talab kiladigan ishdir. Noto’g’ri garamlash paxtani upirilib tushishiga olib keladi. Bu esa uning atrofida ishlayotgan odamlar uchun uchun juda xavflidir. Paxtani garamlashda garam atrofidagi kengligi 5 m bo’lgan xudud xavfli xudud hisoblanadi. Unda odamlarning turishi ta’kiklanadi.
Garamning balandligi 1 m ga yetgach, uni shibbalovchi ishchilar uning chetidan kamida 0,7 turib ishlashlari kerak. Tajribalar shuni ko’rsatadiki, garam mustaxkam bo’lishi uchun so’tkasiga unga 60 t dan kup bo’lmagan mikdorda paxta shibbalash mumkin. 58-rasmda paxtaning xom ashyosini garamlar va omborlarda joylashishi ko’rsatilgan.
B) Garamdan paxtani olish. Ilgari kiyin va xavfli bo’lgan paxtani garamdan olish va pnevmotransport sistemasiga uzatish xozirgi paytda mexanizatsiyalashtirilgan va RBA turidagi uskunalar bilan amalga oshiriladi. Bu uskunalarni qo’llash fakat balandligi 9 m gacha bo’lgan garamlar uchun ruxsat beriladi. Chunki balandligi undan ortik bo’lgan xollarda garamning tepa qismidan uskuna paxtani ololmaydi va u ololmagan qismida paxta osilib kolib, upirilib tushishi, natijada uskunani agdarib yuborishi, avariya xolatiga olib kelishi, elektr uskunalarida kiska to’tashuv bo’lishi va u yong’inga olib kelishi mumkin.
Agar kandaydir sabablar bilan uskuna ishini tuxtatishga va uni boshka joyga ko’chirishga to’g’ri kelsa, paxtasi olinayotgan garam qarshisiga, undan 2 m uzoqlikda “Xavfli xudud” deb yozilgan taxtacha osib kuyiladi.
RBA uskunasining ishida kupincha u orqasiga yurganda yerda yotgan ichakli kabelni bosib olishi va uning uzilishiga sabab bo’lishi kuzatiladi. Shuning uchun kabelni tarangrok tortib turuvchi moslama yaratish dolzarb masalalardan biridir. Xozircha, bunday moslama yukligi uchun bu ishni maxsus ishchi bajarishga majbur.
RBA mashinasini bir garamdan ikkinchi garamga olib o’tishda ichakli kabel maxsus galtakka uralib, mashinaga maxkamlab kuyilishi kerak. 59-rasmda garam tituvchi RBD va RP keltirilgan.
Garam tituvchi - RBD va tituvchi ta’mirlagich - RP ning xavfli qismlari: 1-freza (aylanma tishli baraban); 2-freza yuritmasining kardan vali; 3-freza yuritmasi; 4-suruvchi transporter yuritmasi; 5-xarakatlanuvchi platforma yuritmasi; 6-xarakatlanuvchi qismlar yuritmasi; 7-suruvchi transporter yuritmasi; 8-xarakatlanuvchi platforma yuritmasi; 9-gorizontal transporter yuritmasi.
RBD garam tituvchi, garamdagi paxtani titish uchun va paxta tashish mashinalari kuzoviga paxta xom ashyosini yetkazib berish uchun qo’llaniladi. RP- tituvchi-ta’mirlagich paxta xom ashyosini havo transporti kuvulariga yetkazib berishga mo’ljallangan. RP mashinasi, RBD mashina bazasiga yaratilgan, shuning uchun ikki turdagi mashinalarga xavfsizlikka rioya qilish koidalari bir xil.
Ishni xavfsiz bajarish uchun:
- nosoz moslama va mashina bilan ish yuritmang;
- bulo’tli ob-havo paytida ishlamang;
- to’siqlar buzilgan yoki ular umuman yuk bo’lgan xollarda va mashina aylantiruvchi qismlari ochik kolgan xollarda ishlamang;
- paxta tituvchi mashinalar tezligi tayyorlov punkt maydonlarida 10 km/soatdan oshmasligi lozim;
- ta’mirlovchi kabelni kuvvat oluvchi shkafga ulash fakatgina navbatchi elektrik orqali amalga oshirilishi kerak. Ish boshlashdan avval barcha to’siqlarni ish xolida ekanligini tekshiring.
Ish paytida mashinalarning aylanuvchi qismlariga kul tekkizmang, mashina xarakati davomida to’siq va moslamalarni yechmang.
Mashina pult orqali, garamdan 10 m masofada turib boshkariladi. Mashinani xar bir ish tushishi yoki boshka yerlarga ko’chirish paytida atrofdagi odamlarni ogoxlantirish, signallar berish lozim.
