Yengil sanoat jihozlarini

Markazlashtirilgan moylash qurilmalari
Markazlashtirilgan usulda moylanadigan joylaiga moy, yuqorida ay- 
tib o ‘tilganidek, bosim ostida yuboriladi. Bunday sistemalarda bosim bitta 
yoki bir nechta nasos yordamida hosil qilindi. Nasos haydaydigan moy 
haiqasimon berk sistemada aylanib yuradi. Bakdan tishli g‘ildirakli nasos 
so‘rib oladigan moy sovutgich-filtrdan o‘tib, naychalarorqali moylaniladi- 
ganjoylarga boradi va ulami moylaydi hamda ishqalanuvchi yuzalami so- 
vitadi. So‘ngra moy qaytaruvchi magistral orqali moy yana bakka qaytib 
tushadi. Moyga ilashib qolgan mexanik aralashmalar qisman bakning tagi- 
ga cho‘kadi, ammo bu aralashmalaming asosiy qismi filtrlanishdan ush- 
lanib qoladi. Markazlashtirilgan sistemalarda, odatda, ikkita nasos - ish 
nasosi varezerv nasoslar o‘matiladi. Shu tufayli moylanadigan joylarga 
moyning to‘xtovsiz kelib turishi ta’minlanadi. Nasoslar tishii g‘ildirakli yoki 
boshqa tipdabo‘lishi mumkin. Tishli g‘ildirakli nasos o‘matilgan marka­
zlashtirilgan moylash sistemalari, odatda, unchako‘p bo‘lmagan ishqalanuv­
chi uzellami moylash uchun belgilanadi. Texnologikjar^onbo‘yichao‘zaro 
bog‘langan mashinalar guruhining ko‘pdan-ko‘p moylanishjoylarigamoy 
yetkazib berish uchun markazlashtirilgan avtomatik moylash sistemalari 
o‘matiladi. Bunday sistemalarda moy avtomat ravishdatozalaniladi, sovi- 
tiladi va ishqalanuvchi uzellargategishli miqdordayetkazibberibturiladi.
no

---

Moylash sistemasida qanday moylash qurilmalari qo‘ Uanilishidan qat’ iy 
nazar, ulaming hamma vaqt puxta yaxshi ishlab turishiga diqqat qilish ke- 
rak. Bundan tashqari, har bir sirtni moylash uchun belgilangan moylash 
materialidan foydalanish lozim.
6.2. Moylash materiallari va ularni tanlash
Sanoatda, asosan, mineral moylash materiallari ishlatiladi. Sanoatda 
ishlatiladigan moylartalab etilgan bir qator ko‘rsatkichlarga, shujumladan, 
tegishli qovushqoqlikko'rsatkichigaegabo‘lishi kerak. Moyning qovush- 
qoqligi haqida 50® yoki 100“ gradusgacha isitilgan ma’ lum miqdordagi biror 
nav moyning belgilangan o‘ Ichamdagi teshikdan necha minutda oqib chi- 
qishiga qarab hukm yurgizi ladi.
Ma’lum hajmdagi moyning belgilangan o‘lchamdagi teshikdan 20® 
gradusli haroratda oqib chiqishi uchun ketgan vaqtning shu teshikdan o ‘sha 
hajmdagi suvning oqib chiqishi uchun ketgan vaqtga insbati qovushqoqlik 
ko‘rsatkichi qilib qabul qilingan. Bu ko‘rsatigch moyning graduslarda ifo- 
dalangan qovushqoqligini xarakterlaydi va YE 50 yoki YE 100 bilan ifo- 
dalanadi. Bu yerda 50° va 100® - qovushqoqlik ko‘rsatkichi aniqlangan 
temperaturadir. Temperatura pasaygan va bosim ko‘tarilgan sari moyning 
qovushqoqligi oshadi.
Qovushqoqlikning dinamik va kinematik turlari mavjud.
Dinamik qovushqoqlik suyuqliklar tarkibini ulaming zarrachalari o‘ гаго 
harakatiga qarshilik ko‘rsatishini tavsiflaydi, bir kvadrat metrga Nyuton 
sekund birligi bilan o‘ Ichanib, shunday suyuqlikning dinamik qovushqoqli- 
giga teng bo‘Iadiki, unda 1 m masofaga uning 1 m.s tezlik bilan harakati 
paytidaurinmakuchlanish 1 P a (l N/m^)ga teng bo‘ladi.
Kinematik qovushqoqlik dinamik qovushqoqlikning uning zichligiga 
nisbati bilan aniqlanadi. Kinematik qovushqoqlikning birligi m^ sekundga 
teng bo‘ lib, shunday suyuklikning kinematik qovushqoqiigiga tengki, uning 
dinamik qovushqoqligi 1N s/m ga, zichligi esa 1 kg/m^gatengboMadi. 
Dinamik qovushqoqlik ishqalanayotgan sirtlarni moylash uchun 
qo‘llaniladigan moylardan qovushqoqligini gidrodinamik hisoblash paytida 
qo‘IlaniIadi. Kinematik qovushqoqlik moy quvurlari oiqali yuborilgan moy- 
lami hisoblash uchun qoMlaniladi. Dinamik va kinematik qovushqoqliklar
111

---

absolyut birliklarda ifodalanadi va shuning uchun absolyut qovushqoqlik 
deb yuritiladi. Moylaming qovushqoqligi haroratiga bogMiq ravishda 
o ‘zgaradi: harorat ko‘tarilsa qovushqoqlik kamayadi. Harorati pasaygan- 
da qovushqoqligi oshadi.
Mashinalami moylash uchun moy tanlash quyidagj mulohazalaiga asos- 
lanadi:
1. Tezyurar mashinalami qovushqoqligi past moylar bilan moylash 
kerak. Agar bu hollarda qovushqoqligi yuqori moylar qo‘llanilsa, moylash 
materialining zairalari orasidagi bog‘lanish kuchini yengish uchun ortiqcha 
energiya sarf bo‘ladi. Bundan tashqari, detallaming o‘zaro ishqalanuvchi 
sirtlari odatdagidan ko‘ra qattiqroq qiziydi.
2. ICattayuklanish ostida ishlaydigan sekinyurar mexanizmlami qo­
vushqoqligi yuqori moylar bilan yoki quyuq (konsistent) moylar bilan moy­
lash kerak. Konsistent moylar mineral moyning biror quyuqlantirgich, 
masalan kalsiyli quyuqlantirgich yoki mum, parafin va shu kabi aralashma- 
lardan iborat. Katta zo‘riqish ostida ishlaydigan, shuningdek, hareikat 
yo‘nalishini o‘zgartirib turadigan mexanizmlami moylash uchun qovush­
qoqligi kam moylami ishlatish moyning o‘zaro ishqalanuvchi orasidan si- 
qilib chiqishiga va binobarin, shu sirtlar orasidagi moy qatlamining 
yupqalashuviga olib boradi.
3. Yuqori temperatura sharoitida ishlaydigan og‘ir yuklanishli 
sekinyurar mexanizmlami qattiq moylash materiallari bilan moylash kerak. 
Bunday moylarga, masalan, talk, grafit, slyuda kiradi.
Moylaming turi va navlari juda ko‘p. Moylaming ba’zi navlari ha- 
qidagi ma’lumotlar4-jadvaIda berilgan.

---

M o y larn in g
n om lari
E y ie r b o 'y k h a
500S d ag i 
q o v u sbqoqligi
M o y n in g q o ’llanilishi
V^zelin moyi
1.4-1.7
S h a rik ll v a rolikli m ay d a p o d sh ip n ik la r 
va b o s h q a ia r uchun
2 markali urchuq 
nK)yi
2,0-2.2
M a sh in a vallari uchun ( 1 0 0 0 0
a y /m in g a). P re s s la r gidravlik sistem alari 
uch u n . sh arik li va rolikli p o d sh ip n ik la r 
va b o s h q a ia r uchun
3 markali u rcbjq 
moyi
2 .8-3.2
H a lq a b o 'y ta b m o y lan ad ig an
p o d sh ip n ik la r. m a rk a z d a n q o c h irm a
n a s o s la r. sta n o k la rn in g gidravlik 
u z a tm a la ri. m a te ria l k c s b h a sb o b la rin i 
so v h is h u chun va sh u n in g d ek , term ik 
ish la sh d a to b la s h suyuqligl sl& tk la
3B markali urchuq 
moyi
2 .8 -3 .2
M e x a n ik k e s is h a s b o b la rn i so v itish
u ch u n q o 'lla n ila d ig a n 3 m a rk a li urch u q
m o y i o 'r n id a va sh u n in g d ek . term ik
ish la sh d a to b la s h suyuqligi si& tkJa
L markali urchuq 
moyi
4 .0-4.5
K a tta n )'rk )ish li tezlik bilan ishlaydigan 
m a sh in a la r uchun hakqa b o 'y ia b
m o y la n a d ig a n p o d sh ip n ik la r uchun
S markali urchuq 
moyi
5 .5 -7 .0
P o y a b z a l m ash in alari. b o lg 'a la sh va 
b u k is h m exanizm lari, rolikli qay ch ilar. 
s ta n o k la r va p r e s s la r uchun. G id rav lik
s is te m a la r k irm a k sim o n uzatm alarini 
m o y la sh uchun
S B markali urchuq 
moyi
5 ,5 -7 ,0
S m a rk a li m oy o 'rn id a ishlatlladi
S U markali urchuq 
moyi
6 ,0 -7 ,5
K a tta z o 'riq is h o s tk la . s e k in ishlaydigan 
m ash in a v a jih o z la r u ch u n te m p e ra tu ra s i 
y u q o ri b in o la rd a b h la y d ig a n
m ex an izm lar uchun
2 markali urchuq 
moyi
100 d a 1.8-2.2
K a tta z o ’riq ish o s tid a bhk>vchi se k in
y u ra r m exan izm lar u ch u n . o g 'tr 
jih o z la rn in g . u za tm a la ri v a b o s h q a ia r 
u chun

---