Yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari

Gidatofitlar  -   hayoti  doim  suvda  o'tuvchi  o'sim liklar  bo'lib,  ular 
asosan  suvo'tlaridan  iborat.
Gidrofitlar  -   tanasining  bir  qismi  suvdan  tashqarida,  qolgan  qismi 
suv  qatlam ida joylashgan  bo'ladi.  Bu  guruhga  suv  nilufari,  gichchak, 
skagittariya,  suv  ayiqtovoni,  o‘q barg va  boshqa suvda o'suvchi gulli  va 
sporali  yuksak  o'sim liklar  kiradi.
Gigrofitlar  -   sernam   tuproqda  va  suv  yetarli  bo'ladigan  m uhitda 
yashovchi  o 'sim lik la r  guruhidir.  U larni  daryo  va  k o ‘l  b o 'ylaridagi 
b o tq o q lik la rd a  va  boshqa  jo y lard a  uchratish  mum kin.  G ig ro fitlar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘rmonning  sernam  va  soya joylarida  va  tog'li  tum anlarda  ham  k o 'p  
uchraydi.  Ularga  savag'ich,  qamish,  qiyoq,  sholi,  q o 'g 'a  va  boshqalar 
kiradi.
M ezo fitla r  -   o 'rta c h a   n am lik   s h a ro itid a   o 'su v ch i  o 's im lik la r 
hisoblanib,  bu  ekologik  guruhga  k o 'p c h ilik   m adaniy  va  yovvoyi 
o'simliklar kiradi. Mezofitlar ildiz tizimi yaxshi rivojlangan, barglari yirik, 
yassi,  yumshoq,  etsiz,  to'qimalari  o'rtach a  rivojlangan  bo'ladi.
Kserofitlar -  qurg'oqchil sharoitda o'sishga moslashgan o'simliklardir. 
U lar odatda cho'l, chala cho‘1 va dasht zonalarida keng tarqalgan. Barcha 
kserofitlar  sklerofitlar  va  sukkulentlar  deb  ataladigan  guruhchalarga 
bo'linadi.
Sklerofitlar -  qurg'oqchil sharoitda o'sishga moslashgan k o 'p  yillik, 
poyasi  d a g 'a l,  b arg la ri  kuchli  re d u k siy a la n g a n   yoki  tik a n la rg a , 
ta n g a c h a la rg a   aylangan.  Q alin  k u tik u la li  va  yaxshi  riv o jlan g an  
mexanik  to 'q im a g a  ega.  U larga  saksovul  yantoq,  shuvoq,  betaga, 
chalov  va  boshqalar  kiradi.  M arkaziy  Osiyoning  qumli  ch o 'llarid a 
yashovchi  sklerofitlar  tanasidagi  um um iy  suv  m iqdorini  50  foizga 
k am aytirish   m um kin.  H u jayra  sh ira sin in g   osm otik  bosim i  ancha 
yuqori  bo'ladi.
Sukkulentlar -  tanasi sersuv, etli poyasi yoki bargida suvni zaxira holda 
to'playdigan k o 'p  yillik o'simliklardir.  Poyasida suv saqlovchi turlarning 
barglari  tik an larga  yoki  tan g ach alarg a  aylangan.  Bularga  k ak tu s, 
qorasho'ra,  b a ’zi  sutlamalar  kiradi.  Bargida  suv  saqlovchi  turlarning 
(agava,  aloe,  semizak)  poyalari  kuchsiz  rivojlangan.
NAZORAT  SAVOLLARI
1.  O'sim liklar  ekologiyasiga  tavsif bering.
2.  O'sim liklar  ekologiyasi  tarixiga  tushuncha  bering.
3.  Omillar  haqida  umumiy  tushuncha  bering.
4.  Yorug'lik  talabiga  qarab  o'sim liklar  guruhlarini  ay ting.
5.  Namlik  sharoitiga  qarab  o'sim liklar  guruhlarini  ayting.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

EDAFIK, BIOTIK VA ANTROPOGEN OMILLAR
T u p ro q   qoplam i  yerning  m ustaqil  qobig‘i  (pedosfera)  b o ‘lib,  u 
biosferaning  energiya  balansida  muhim  rol  o'ynaydi.  V.V  Dokuchayev 
tuproqlarni  yerning  ustki  qobig'ini  hosil  qiluvchi  alohida  tabiiy jismlar 
deb ta ’riflaydi. Tuproqlar yuzasi tog* jinslariga fizik-geografik muhit bilan 
organizmlarning ta ’siri ostida paydo bo'lgan. Tuproqning asosiy xususiyati 
o'sim liklar organik m oddalam i hosil qilishini, ya’ni uning unumdorligini 
t a ’m inlash  uchun  sh a ro it  yaratishdan  iborat.  T uproqning  ana  shu 
u n u m d o rlig i  tu fa y li 
0 ‘sim lik la r  bem alol  o ‘sa  olad i  va  quyosh 
en erg iy asid an   fo y d a la n ib ,  yangi  o rg an ik   m o d d a la r  sin tezlay d i. 
Tuproqning  tog‘  jinslaridan  farq  qiladigan  b a ’zi  xususiyatlarini  aytib 
o'tish mumkin.  Bular tuproq qatlamining vertikal  bir xil emasligi,  ya’ni 
gorizontlarga ajralishi, tuproqning muhim botanik geografik ahamiyatiga 
ega  b o ‘lgan  bo‘shliqlarida  sodir  bo‘ladigan  o ‘zgaruvchanlikning  keskin 
n am o y o n   b o ‘lishi  k a b ila rd ir.  T o g ‘  jin slarig a  xos  b o ‘lm agan  fizik 
xususiyatlar,  suvo‘tkazuvchanlik,  havo  o ‘tkazuvchanlik  kabi  xossalar 
mavjudligi;  tuproqning o'ziga xos flzik-kimyoviy xossalariga ega  bo'lishi 
ayniqsa, ustki qatlamning organik moddalarga boy bo'lishi va o'simliklar 
uchun  muhim  bo'lgan  oziq  elementlami  to'plash  qobiliyati;  tuproqda 
juda k o 'p  sondagi organizmlar yashashi va o'simliklarning ildiz sistemasi 
bilan o'zaro bog'liqligi tuproqning mavsumiy dinamikasi va yil fasllarining 
o 'z g a r is h i, 
c h u n o n c h i 
o 's im lik la rn in g   riv o jla n ish  
fa z a la ri, 
mikrooganizmlaming  hayot  faoliyati  dinamikasi,  ob-havo  sharoiti  bilan 
bog'liqligi  va  nihoyat  tuproqning  boshqa  barcha  xususiyatlariga  bog'liq 
holda uning unumdorligi katta ahamiyatga ega. Tuproqning qalinligi ham 
muhim ekologik omil hisoblanadi. O'simliklar ildizining tarqalishiga ta ’sir 
etadigan  tuproq  ona  jinsining  va  tuproq  osti  qatlam ining joylashish 
darajasini  ifodalaydi.
Tuproq faqat yuksak o'simliklar ta ’sirida rivojlanib boradi, fitosenozsiz 
(yoki  um um an  biosenozsiz)  tuproq  bo'lm aydi  va  faqat  fitosenozgina 
tu p ro q n in g   fizik  va  k im y ov iy  x o ssa larin i  o 'z g a r tir a d i.  U ning 
unumdorligini shakllantiradi.  Tuproqning yoshi  oshib borgan  sari  uning 
ta rk ib id a g i  k a rb o n a tla r  h am   kam ayib  bo radi.  Ishqoriy  reaksiyasi 
ko'pincha  kislotali reaksiyaga  o'tadi.  Organik m oddalar miqdori  ortadi. 
Bu  o'zgarishlam ing  ham masi  o'simliklar  qoplamiga  va  uning  turlariga 
ta ’sir  etadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tuproqning  suv  rejimi  o'simliklar  vegetatsiyasining  ayrim  davrlarida 
o'sim liklarni  suv  bilan  ta ’minlanishi  kuchayib  yoki  aksincha,  keskin 
pasayib  ketishi  mumkin.  Yil  davom ida  tushadigan  y o g 'in   bir  xilda 
taq sim lan m ay d i.  T u p ro qn in g  issiqlik  rejim i  jo y n in g   relyefiga  va 
yonbag‘irlaming qiyaligiga,  iqlim sharoitiga  bog'liq  bo'ladi.
Tuproqning  havo  rejimi  tuproq  nam ligi  yuqori  b o 'lsa  unda  havo 
shuncha kam bo'ladi. Tuproq aeratsiyasi qancha kuchli bo'lsa, u haddan 
tashqari qurib ketadi.  Kalsiy yer po'stlog'ining tuzilishida ishtirok etadi, 
ohakli  tog'  jinslari  kalsiyga  boy  bo'ladi.  Tuproqda  fosfor,  kremniy  va 
organik  kislotalaming kalsiyli  tuzlari  bo'ladi.
Tuproqning kolloid kompleksida kalsiy kolloid zarrachalar tomonidan 
o'zlashtirilgan  ionlar  shaklida  bo'ladi  H  va  OH  erkin  ionlar  soni,  ya’ni 
tu p ro q   eritm asining  reaksiyasi,  kolloidlarning  kalsiy  bilan  to'yinish 
darajasiga  bog'liq  bo'ladi,  kalsiy  tuproqning  kimyoviy  fizik  xossalariga 
va  o'simliklarga  bilvosita ta ’sir ko'rsatadi.