Yarim o’tkazgichli Si(P) – kristallarni tezlashtirilgan protonlar bilan nurlantirish natijasida ularning elektrofizikaviy xossalarini o’rganish”

1.2.Zaryadli zarralarni moddalar bilan o’zoro ta’siri.
Turli eksperimentlar natijalarini tahlil qilish uchun zarrachalarning o'zaro ta'siri ostida qanday jarayonlar sodir bo'lishini bilish muhim hisoblanadi. Zarrachalarni o'zaro ta’sirini hisob-kitoblarni detektor bilan aniqlab olishimiz mumkin.
Zarrachalarning modda bilan o'zaro ta'siri zaryadli zarraning turiga, zaryadiga, massasiga va energiyaga bog'liq. Zaryadlangan zarralar atom elektronlari bilan o'zaro ta'sir qiluvchi modda atomlarini ion hosil qiladi. Neytronlar va gamma-kvantlar moddadagi zarralar bilan to'qnashib, ularga energiya berib, ikkilamchi zaryadlangan zarralar tufayli ionlashuvga olib keladi. Gamma- zaryadlangan zarralarning hosilga olib keladigan pozitiv jarayonlari, Compton ta'siri va elektron-pozitron juftlarning tug'ilishi. Zarrachalarning o'zaro ta'siri moddaning zichlik, atomlarning bir-biri bilan mustahkamlik qobiliyatiga, moddaning o'rtacha ion hosil qilish darajasiga bog’liq bo’ladi.
Og'ir zaryadlangan zarrachalarning ionizatsiyasi yo'qolishi. Og’ir zaryadlangan zarralarga protonlardan boshlanib urangacha bo’lgan barcha elementlarning ionlari hisoblanadi. Proton va geliy yadrosi (α zarracha) yengil ionlarga deb ataladi.
Moddaning ionlanishi eksperimental yadro fizikasi va yuqori energiya fizikasi uchun ahamiyatga ega bo'lgan hodisadir, chunki u zaryadlangan zarrachalarning detektorlarga ta'siriga kuchli ekannligini bildiradi. Ionizatsiyani tartibga solish orqali tabiiy radioaktivlik va kosmik nurlar aniqlandi, atom yadrolarining parchalanish reaktsiyalari birinchi marta kuzatildi.
Tezlashtirilgan atom zarralari bilan zaryadlovchi va ion tekshiruvi detektor tuzatish va zaif ion signalning kuchayishi kuzatilgan makroskopik ion ustida ta'sir paydo bo'ladi. Ushbu ion ustidagi tasirning o'lchovlari, o'tish va nurlari, zaryadlangan zarralarni aniqlash va eksperimentlarni sharhlash uchun keng imkoniyatlarni beradi.
Og'ir zaryadlangan zarralar bilan ion energiya yo'qotishlarini tasvirlangan shakllar klassik g'oyalarga nisbatan oddiy sifatli tasvirlardan olinishi mumkin. Birinchi marta bu naqshlar 1915da Nils Bor tomonidan olingan.