Yarim o’tkazgichlar taqiqlangan zonasi kengligini aniqlash ishning maqsadi

Yarim o’tkazgichlarning kirishmali (primes) elektr o’tkazuvchanligi. 

 

Elektr o’tkazuvchanlik  kirishmalar  hisobiga  bo’lsa, bunday  o’tkazuvchanlikka 

kirishmali  o’tkazuvchanlik,  bunday  yarim  o’tkazgichga  esa  kirishmali  yarim 

o’tkazgichlar deyiladi. 

 

Aytaylik  germaniy  kristalliga  V  gurux  elementi  mishyak  kiritilgan  bo’lsa, 

mishyak  atomi  germaniyning  4  ta  yaqin  atomlari  bilan  kovalent  bog’lanish  hosil 

qiladi. Mishyakning bitta valent elektroni kovalent bog’lanishga ishtirok etmaydi va 

mishyak  atomi  atrofida  harakat  qilishda  davom  etadi,  natijada  yarim 

o’tkazgichlarning  dielektrik  singdiruvchanligi  katta  bo’lganligi  uchun  elektronning 

yadroga tortishish kuchi kamayadi, harakat orbitasi esa oshadi; yadro bilan bog’lanish 

energiyasi  kamayadi.  Hisoblashlarning  ko’rsatishicha,  germaniyda  bu  energiya 

E

d

 

=0,01 eV ni tashqil etadi. Elektronga mana shunday energiya berilganda elektron uz 

atomidan  «o’zilib»  germaniyning  kristall  panjarasida  erkin  harakat  qiladi  va 

o’tkazuvchanlik  sohasiga  o’tadi.  Yarim  o’tkazgichlarning  energetik  diagrammasida 

bu  elektron  energetik  sath  hosil  qiladi  va  u  o’tkazuvchanlik  sohasi  tubidan 

E

d

    ga 

pastda  joylashadi 

(7,a-rasm).

  Bu  paytda  mishyakning  musbat  ioni  germaniyning 

kristal panjarasi tugunida joylashadi va elektr o’tkazuvchanlikka qatnashmaydi. 

---

8 

 

 

 

7-rasm.

 Donorli (a) va aktseptorli (b) yarim o’tkazgichlarning energetik 

diagrammasi. 

  

Shunday  qilib, 

E

d

 

  energiya  germaniyning  xususiy  elektronlarini  uyg’otish 

energiyasi

  E

g

  dan  100  barobar  kam  energiya  bo’lib,  kristall  qizdirilganda  birinchi 

navbatda  kirishma  atomlari  o’tkazuvchanlik  sohasiga  o’tadi.  Natijada  ularning 

kontsentratsiyasi  xususiy  elektronlarning  kotsentratsiyasidan  bir  necha  barobar  ortiq 

bo’ladi.  Bunday  holda  germaniy  asosan  kirishmali  elektron  o’tkazuvchanlikka  ega 

bo’ladi.  Elektron  o’tkazuvchanlik  manbai  bo’lmish  bunday  kirishmalarga