«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

AKKAD
SHUMER
ELAM
edi. Sonıń ushın Mesopotamiya xalqı sawda-
satıq penen de shuǵıllanadı. Qońsı 
Kavkazartı
hám Iran úlkelerinen dánge almaslap, altın, 
mıs, gúmis, qalayı hám siyrek ushırasatuǵın 
taslardı alıp keletuǵın edi.
Mesopotamiyada hár qıylı ónimler hám 
ónermentshilik buyımları menen sawda etken. 
Metall buyımlar, bezeniw zatları, qural jaraqlar 
hám gúlalshılıq buyımları júdá qádirlengen. 
Sawda-satıqta gúmis quyması pul ornında 
teńgeler paydalanǵan. Mesopotamiyadaǵı 
awırlıq ólshemi bolǵan «
mino
» 550 gramm 
gúmiske teń edi. 
Eramızǵa shekemgi 4-mıńjıllıqta
shu-
merler eń áyyemgi jazıwın 
sına jazıwdı
oylap 
tapqan. Shumerler ushı egelgen tayaqshalar 
menen qam ılay – gúlalǵa jazǵan. Shumerler 
bilimli, tajiriybeli qurılısshılar hám ónermentler 
bolǵan. 
Qala mámleketler
Waqıttıń ótiwi menen áste aqırın qonıslar 
júdá keńeyip ketti. Mesopotamiyada, 
Uruk, 
Umma, Lagash Ur 
hám basqa qalalar payda 
bola basladı. Olar qala hám oǵan tutasqan 
Mesopotamiya
Xurma aǵashı –
«Tirishilik 
teregi»

---

45
Shumerdiń 
Ur qalası
Sına jazıwı
Este saqlań!
Mesopotami-
yada 
Uruk, 
Umma, La-
gash
, 
Ur
hám 
basqa qalalar 
payda bola 
baslaǵan. 
Olardı 
qala-
mámleketler 
dep ataǵan.
diyqanshılıq rayonlarınan ibarat bolǵan 
qala-
mámleketler 
edi. Hár bir qalanıń húkimdarı 
joqarı quday – qala qáwenderi esaplanǵan. 
Qudaydıń atınan ruwxaniylar húkimdarlıq 
etip, qudaylar ibadatxanası bolsa, mámlekette-
gi hákimiyat orayı edi. Mesopotamiyanıń áy-
yemgi ibadatxanaları–
zikkuratlar
qam gerbish-
ten órip shıǵılǵan imarat kórinisinde bolǵan.
Quyash qudayı 
Shamash
óz aldına 
izzetke ılayıq quday bolǵan, joqarı húkim-
dar esaplanǵan, jaman isleri ushın adamlardı 
sudlaǵan. Sondayaq, shumerlikler Ay qudayı 
Sina
, suw qudayı 
Ea
, ónimdarlıq hám muxab-
bat, urıs, jeńis qudayı 
Ishtarǵa
sıyınǵan.
Mesopotamiyadaǵı úlken jer múlkleri 
húkimdarlar hám ruwxaniylardıń qol astında 
bolǵan. Atızlarda qullar hám erkin jallanba 
miynetkeshler islegen. Qalalardıń átirapında 
jasawshı xalıq kishkene-kishkene jerlerge iye-
lik etetuǵın edi. Óz shańaraǵın baǵıw ushın 
kámbaǵallar patsha hám shirkew múlklerinde 
miynet etetuǵın edi.
Shumer qalaları qorǵan diywallar menen 
qorshalǵan edi. Qalanıń bas dárwazasınan 
baslanǵan kósheler oraylıq maydanǵa, ibadat-
xana hám húkimdarlar sarayına baratuǵın edi. 
Qurılıs tas, qam hám pisken gerbish penen 
ámelge asırılǵan. Ibadatxana qudaylar háykel-
leri menen kórkem etip bezetilgen edi. 
Urıs waqtında qala xalqınıń sárdarın 
saylaǵan. Bara-bara olardıń abıroyı arttı, 
sárdarlar turaqlı húkimdarlıq ete basladı. 
Olardı 
patshalar 
dep ataǵan. Patsha qala-
mámleketti aristokratlar, ruwxaniyler hám 
armiyaǵa súyengen halda hámeldarlar járde-
minde basqaratuǵın edi.

---

46