Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги



Download 5,24 Mb.
Pdf ko'rish
bet297/550
Sana22.02.2022
Hajmi5,24 Mb.
#94276
1   ...   293   294   295   296   297   298   299   300   ...   550
Bog'liq
4-MAQOLA NamDU - ПЕДАГОГИКА секцияси туплами

Rangiga ko‘ra. Ko‘mir (qanaqa? ) qora, bo‘r esa (qanaqa? ) < . 
Mazasiga ko‘ra. Garmdori (qanday? ) achchiq, qand esa (qanday? ) < . 
Shakliga ko‘ra. Qarg‘a (qanday? ) katta, chumchuq esa (qanday? ) < .
Darslik‖o‘quvchilarga‖sifatni‖sintaktik‖jihatdan‖fundamental‖tarzda‖o‘rgatishni‖
ham boshlab beradi. Mazkur holatni ayrim mashqlarda narsaning belgisini bildirgan 
so‘zlarning‖ tagiga‖ to‘lqinli‖ chiziq‖ chizish‖ topshiriqlari‖ berilganligidan‖ anglash‖
mumkin. 
3-sinf‖ darsligida‖ sifat‖ so‘z‖ turkumini‖ o‘rgatish‖ 1- va 2-sinf darsliklariga 
nisbatan tub burilish yasadi, deyish mumkin. 
Birinchidan, darslikda sifat soz turkumi morfologik tushuncha sifatida 
organilishi‖ boshlangan.‖ Jumladan,‖ sifat‖ so‘z‖ turkumi‖ birinchi‖ marta‖ ‚sifat‛‖ termini‖
sifatida‖qo‘llanilgan: 


 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги
298 
Shaxs-narsa belgisini bildirgan so‘z sifat deyiladi. Sifatlar qanday? yoki qanaqa? 
so‘rog‘iga javob bo‘ladi. Sifatlar gapda otlarga bog‘lanib keladi: zangori osmon, mevali bog‘, 
ko‘rkam bino. 
Ikkinchidan, 3-sinfdan‖ boshlab‖ so‘z‖ yasovchi,‖ jumladan‖ sifat‖ yasovchi‖
qo‘shimchalarni‖ o‘rgatishni‖ boshlaydi. Shunday qilib, 3-sinfda‖ sifatni‖ o‘rganishni‖
o‘ziga‖ xos‖ xususiyatlaridan‖ biri‖ uning‖ morfemik‖ jihatlarini‖ o‘rganish‖ bilan‖ bog‘liq,‖
deyish‖ mumkin.‖ Jumladan,‖ quyidagi‖ ta’rif‖ orqali‖ sifatning‖ yasalish‖ holatlari‖ bayon‖
etilgan: 
So‘z asosiga so‘z yasovchi -li, -siz, -dor qo‘shimchalarining qo‘shilishi bilan sifat hosil 
qilinadi: kuch — kuchli shamol; mador — madorsiz bemor; xabar — xabardor cho‘pon. 
4-sinf darsligida sifat 2- va 3-sinf‖ darsligidagi‖ o‘rgatilgan‖ sifatning‖ ayrim‖
xususiyatlarini yanada mustahkamlaydi. Jumladan, 4-sinfda‖ sifatning‖ ma’no‖ turlari‖
kengroq‖o‘rgatiladi: 
Sifatlar shaxs va narsalarning rangini, mazasini, shaklini, hajmini va xil-xususiyatini 
bildiradi. Shunga kora uning rang-tus, maza-ta’m, shakl, hajm va xil-xususiyatni 
bildiradigan turlari mavjud. 
Shuningdek,‖ sifat‖ yasovchi‖ qo‘shimchalar‖ ham‖ kengroq‖ holda‖ o‘rgatiladi.‖
Darslikda ser-, be-, -siz, -li, -chan, -dor, -q kabi‖sifat‖yasovchi‖qo‘shimchalar‖mavjudligi‖
va ular borasida bir qancha misol va topshirilar keltiriladi. 
4-sinf darsligida oldingi‖ sinflarda‖ o‘rgatilmagan‖ sifatning‖ ayrim‖ yangi‖
xususiyatlariga‖ham‖to‘xtalib‖otilgan. 
Jumladan,‖ sifatlar‖ o‘z‖ va‖ ko‘chma‖ ma’nolarda‖ ishlatilishi‖ bo‘yicha‖ elementar‖
ma’lumotlar‖ taqdim‖ etilgan‖ va‖ 276-mashqdagi quyidagi misollar bilan 
asoslantirilgan: 
Qalin kitob — qalin o‘rtoq, chiroyli gul — chiroyli nutq; og‘ir tosh — og‘ir bola, 
yaqin yo‘l — yaqin dugona; o‘tkir pichoq — o‘tkir til, shirin tarvuz — shirin uyqu. 
Bundan‖ tashqari,‖ darslikda‖ sifatlarning‖ yozilish‖ qoidalariga‖ ham‖ e’tibor‖
qaratilgan. Masalan, 
Sifatlar quyidagicha yoziladi: 

chiziqcha bilan yoziladi: to‘ppa-to‘g‘ri, kapkatta; 

qo‘shib yoziladi: oppoq, kattaroq; 

ajratib yoziladi: och pushti. 
Fikrimizcha,‖yuqoridagi‖qoidaning‖ikkita‖jihatini‖ajratib‖ko‘rsatish‖mumkin: 
Birinchidan, sifatning qanday yozilishi‖boyicha‖orfografik‖me’zonlar‖berilgan. 
Ikkinchidan, sifat darajalari (oddiy, ozaytirma, qiyosiy va orttirma) boyicha 
ma’lumotlar‖elementlari‖taqdim‖etilgan. 
4-sinf‖o‘quvchilariga‖sifatlarning‖o‘z‖va‖ko‘chma‖ma’nolarda‖ishlatilishi,‖uning‖
darajalari‖ mavjudligi,‖ uning‖ o‘ziga‖ xos‖ orfografiyasi‖ boyicha‖ tushunchalar‖ berilishi‖
o‘quvchilarning‖ yuqori‖ sinf‖ ona‖ tili‖ darslari‖ uchun‖ ruhan‖ tayyorlanishlariga‖ asos‖
boladi, deyish mumkin. 
Yuqoridagi‖ izlanishlardan‖ kelib‖ chiqib,‖ boshlang‘ich‖ sinflarda‖ sifatni‖
o‘rganishni quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin:



Download 5,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   293   294   295   296   297   298   299   300   ...   550




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish