Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
150 
Hozirda‖ ‚sanogen refleksiya‛ tushunchasi ham mavjud. Noqulaylik, 
muvaffaqiyatsizlik,‖ ayb,‖ uyat‖ va‖ g’azab‖ kabi‖ qo’rquvlarga‖ olib‖ keluvchi‖ kechinmalar,‖
negativ‖ hissiy‖ vaziyatlarda‖ paydo‖ bo’luvchi‖ refleksiya‖ shaxsiy‖ azoblanishning‖
kamayishiga olib keladi. Professor Yu.M.Orlov bunday aks ettirishni sanogen refleksiya 
deb hisoblaydi. Mazkur refleksiyaning asosiy vazifasi insonning hissiy-ruhiy holatini 
tartibga solishdir. 
Yu.M.Orlov subyektning shaxsiy va kasbiy o'sishining "chegaralarini" aniqlovchi 
va‖ muvaffaqiyatini‖ ta’minlashga‖ xizmat‖ qiluvchi‖ maxsus‖ shaxsiy refleksiya turiga 
alohida‖ e’tibor‖ qaratadi.‖ Olimning‖ nazarida,‖ mazkur‖ refleksiv‖ ko’nikma‖ shaxsni‖ o’z-
o’zini‖ belgilash‖ va‖ nazorat‖ qilish‖ vazifasini‖ bajaradi.‖ Shaxsiy‖ refleksiya‖ subyektning‖
o’sishi,‖rivojlanishi,‖o’ta‖shaxsiy‖ta’lim‖sifatida,‖hayotiy‖ faoliyatning muayyan qismida 
amalga oshiriladigan aniq xatti-harakatlarning‖ mohiyatini‖ anglash‖ jarayonida‖ ro’y‖
beradi.‖Bu‖esa,‖shaxsning‖salomatligini‖ta’minlash,‖hamda‖uning‖o’z‖fikrlarini,‖fiziologik‖
faoliyati hamda hissiy-ruhiy holatini nazorat qilish imkoniyatini beradi. Shundan kelib 
chiqib, Yu.M.Orlov [7] va S.N.Morozyuk [8]lar mazkur aks ettirish turini "sanogen 
refleksiya" deb nomlashadi. 
S.N.Morozyukning‖ ta’kidlashicha,‖ shaxsning‖ sanogen‖ aks‖ ettirishi‖ bu‖ o'z-o'zini 
anglash va o'zini o'zi boshqarish jarayonlarining samaradorligi va muvaffaqiyatini, 
avvalgi shaxsiy tajribani qayta ko'rib chiqishni, uni yangi ma'lumotlar bilan boyitishni 
ta'minlaydigan ichki aloqaning asosiy mexanizmi bo'lib hisoblanadi. 
Subyektda konstruktiv shaxsiy refleksiyaning yuqori darajada rivojlanmaganligi 
yoki yetishmasligi, bizning fikrimizcha, shaxsning psixoemotsional, xulq-atvor va 
faoliyat sohalarida har qanday buzilishlarning asosiy sababchisidir. Bunday holatda esa 
shaxsda patogen refleksiyaning ustunligi haqidagi xulosaga‖ kelishimizga‖ asos‖ bo’ladi.‖
Shu‖ jihatdan,‖ talabalarning‖ sog’lom‖ tafakkurini‖ rivojlantirishda‖ sanogen‖ refleksiya‖
subyektiv omil sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. Demak, uni quyidagicha 
izohlashimiz‖ mumkin:‖ sanogen‖ refleksiya‖ bu‖ insonning‖ o’z-o’zini‖ anglashi,‖ o’z‖
dunyoqarashini, fikrlash tarzini tushunishni hamda orttirilgan tajribalarni qayta aks 
ettirish‖ va‖ yangi‖ ma’lumotlar‖ bilan‖ to’ldirishni‖ o’z‖ ichiga‖ oladi.‖ Shu‖ bilan‖ birgalikda,‖
ayni‖vaqtda‖bajarayotgan‖va‖kelajakda‖amalga‖oshirmoqchi‖bo’lgan‖faoliyat shakllarini 
hamda‖boshqa‖subyektlar‖bilan‖bog’liqligimizni‖va‖ular‖bizga‖qanday‖aloqasi‖borligini‖
sanogen‖ aks‖ ettirish‖ vositasida‖ to’g’ri‖ asoslash‖ va‖ baholash‖ amalga‖ oshiriladi.‖ Shu‖
o’rinda‖ ta’kidlash‖ lozimki,‖ mazkur‖ refleksiyada‖ shaxs‖ muayyan‖ vaziyatning 
xususiyatlarini‖ hisobga‖ olgan‖ holda‖ belgilangan‖ faoliyat‖ modellarini‖ o’zgartirishi‖ yoki‖
o’zgartirishlarni‖amalga‖oshirmasligi‖ham‖mumkin. 
Sanogen refleksiya‖ o’z-o’zimizni‖ anglash,‖ kuchli‖ va‖ kuchsiz‖ tomonlarimizni‖
aniqlash‖hamda‖o’z‖qobiliyatlarimizdan maksimal darajada foydalana olishimiz uchun 
samarali‖usuldir.‖Biroq,‖sanogen‖refleksiya‖nafaqat‖hayotda‖o’zimiz‖haqimizda‖kerakli‖
bilimlarni beradi, balki quyidagi bir qator muhim funktsiyalarni ham bajaradi: 
1) Kognitiv funktsiya.‖Bu‖o’z-o’zini‖bilish‖va introspektsiyadan iborat. 
2) Rivojlanish funktsiyasi.‖ Shaxsni‖ shakllantirishga,‖ bilimlarni‖ to’plashga,‖
ko’nikma‖va‖qobiliyatlarni‖rivojlantirishga‖qaratilgan‖maqsad‖va‖vazifalarni‖belgilashda‖
namoyon‖ bo’ladi.‖ Refleksiyaning‖ ushbu‖ funktsiyasi‖ har‖ qanday‖ yoshda insonning 
individual‖o’sishini‖ta’minlaydi. 

---