Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
75 
2+3=5‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖‖Javob:yo’lning‖kengligi‖5metr 
Bunday‖ tipdagi‖ masalalarni‖ maktabgacha‖ ta’lim‖ muassasa‖ tarbiyachisi yoki 
boshlang’ich‖
sinf‖
o’qituvchisi‖
chizmada,maket 
yordamida, 
kompyuterda 
harakatlanuvchi chizmalar orqali tushuntirsa, bola ongida masala yechish qobiliyati 
shakllanib boradi. 
3-masala. Bolalar‖ 300dona‖ no’xat‖ ekishdi. Har‖ yuz‖ dona‖ no’xatdan‖ ikkitasi‖
chiqmadi. Hammasi‖bo’lib‖nechta‖urug’‖chiqmadi? 
Yechish: 300 : 100 = 3 
3‖·‖2‖=‖6 
Javob:Jami‖6ta‖urug’‖chiqmagan. 
Bunday masalalarni, albatta, chizmada tasavvur qildirish va yechish usullarini 
o’rgatish‖ kerak. Bir‖ masaladan‖ turli‖ savollar‖ tuzib‖ o’quvchilarning‖ qiziqishini‖ yanada‖
oshirish mumkin. Masalan : 
3(a) – masala.‖ Bolalar‖ 300dona‖ no’xat‖ ekishdi. Har‖ yuz‖ dona‖ no’xatdan‖ ikkitasi‖
chiqmadi. Hammasi‖bo’lib‖nechta‖urug’‖chiqqan? 
Yechish : 300 : 100 = 3 
3‖·‖2‖=‖6 
300 – 6 = 294 Javob :294ta‖‖urug’‖chiqqan. 
3(b) – masala.‖Bolalar‖300dona‖no’xat‖ ekishdi. Har‖ ellik‖dona‖no’xatdan‖ikkitasi‖
chiqmadi. Hammasi‖bo’lib‖nechta‖urug’‖chiqqan? 
Yechish : 300 : 50 = 6 
6‖·‖2‖=‖12 
300 – 12 = 288 Javob :288ta‖urug’‖chiqqan. 
4-masala. Maktabda 3-sinflar‖ uchun‖ ajratilgan‖ gulzorning‖ bo’yi‖ 5‖ metr, eni 3 
metr.Gulzor yuzi 1kvadrat metr bo’lgan nechta kvadratdan iborat ? 

---

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
76 
Yechish :Gulzorning‖yuzini‖topish‖uchun‖bo’yi‖va‖enini‖ko’paytiramiz. 
5‖·‖3‖=‖15kv.m 
Gulzor yuzi 15kv.metr ekan. Demak, gulzorda‖ yuzi‖ 1kv.m‖ bo’lgan‖ kvadratdan‖
15ta bor ekan. Buni chizma yordamida tasvirlaymiz. 
Javob: 15 ta 
Bunda‖ o’qituvchi‖ yuzani‖ o’lchash‖ nima‖ degani‖ kabi‖ savolga‖ javobni‖ tasvirlab‖
so‘ng‖ tasavvurida shakllantirish kerak. Bunday‖ masalalarni‖ ko’plab‖ davom‖ ettirish‖
mumkin. Sinf darsliklarida, kichkintoylar‖ uchun‖ qo’llanmalarda chizmalarga oid 
masalalar‖juda‖ham‖ko’p, lekin ulardan samarali foydalanilyaptimi ? O’quvchining‖o’zi‖
matnli masalani tasvirlab yecha olyaptimi ? Bu kabi savollarga ahamiyat qaratishimiz 
lozim. 
O’qituvchi‖ matnli‖ masala‖ qanday‖ bo’lishidan‖ qat’iy‖ nazar,‖ o’quvchiga‖ tasvirlay‖
olish hamda tasvirlash orqali tasavvur qildirishni va shu orqali masala yechish 
usullarini‖o’rgatishi‖lozim. Har‖bir‖darsda‖yoki‖mashg’ulotlarda‖bunday‖masalalar bilan 
ishlash‖ o’quvchilarning‖ matnli masalalarni yechish qobiliyatlarini shakllantiradi va 
matematikaga‖ bo’lgan‖ qiziqishini‖ oshiradi.‖ Bir‖ darsda‖ har‖ bir‖ o’quvchi‖ bilan‖ alohida‖
shug’ullanish‖ o’quvchilar‖ bilim‖ darajasini‖ oshiradi. Bu‖ esa‖ o’qituvchidan‖ mustahkam‖
bilim, pedagogik mahorat, kompyuter‖ savodxonligi‖ va‖ doimiy‖ ko’rgazmalar bilan 
ishlashni talab qiladi. 
O’quvchilar‖bilimi‖va‖qiziqishini‖oshirishda‖darsga‖qo’yilgan‖gigiyenik‖talablarni 
unutmasligimiz kerak. Sinf‖ ‖ xonasi‖ shinam‖ bo’lishi,o’quvchilarga‖ chap‖ tomondan‖
yorug’lik‖ tushishi, stol‖ va‖ stullarning‖ o’quvchi‖ yoshiga‖ mosligi‖ hamda‖ o’quvchilar‖
sonini oshirmaslikka ahamiyat berishimiz lozim. 
Xullas,matnli masalalarni yechishda qiyinchiliklarga uchramaslik uchun 
maktabgacha‖ ta’lim‖ davridan‖ yoki‖ boshlang`ich sinflardan boshlab masalalarni 
tasvirlab yechishni o`rgatish va tasavvurga o`tkazishni shakllantirish kerak. 
Shundagina, o`quvchilar yuqori sinflarda matnli masalalarni arifmetik yoki algebraik 
usullarda qiynalmasdan ishlaydilar.