Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
56 
Жпқасыда‖ бесилген‖ жумбақласда‖ татбақа,‖ ийт‖ цюм‖ балықтыо‖ жатаф‖
жағдайы,‖тыстқы‖көсинити‖асқалы‖жуфар‖табыф‖балалас‖ушын‖пншелли‖қыйын‖
емет.‖ Оласдыо‖ танатында‖ қюлирлеткен‖ дютлерки‖ тхтиниклес‖ нютийжетинде‖
тюбиѐтқа‖бплған‖мецис,‖ғамхпслық‖тезимлеси‖қюлирлетеди.‖ 
Көр‖ жыллас‖ дафамында‖ жумбақласды‖ изестлеген‖ псыт‖ илимразы‖
М.А.Рибиѐкпва:‖ «Жумбақтио‖ дюсеклилиги,‖ ‖ анықлығы,‖ тусмыттыо‖ уоқыл-
шуоқылына‖ шекем‖ көстетифге‖ қасатылғанлылығы,‖ пны‖ баланио‖ танатына‖
дидактикалық‖ ‖ тютис‖ етифдио‖ ажайир‖ утылына‖ айландысды»‖ [1:4] дер‖
жумбақласдыо‖ тюсбиѐлық‖ цюм‖ билим‖ бесифшилик‖ тюсерлесине‖ жпқасы‖ баца‖
бесген‖эди.  
Мектерке‖ шекемги‖ билимлендисиф‖ мекемелесинде‖ тюсбиѐланыр‖
атысған‖ балаласға‖ ютисар-псталық‖ туфсалы‖ билимлес‖ бесифде‖ естеклес,‖ нақыл-
мақаллас,‖тақмақлас‖менен‖бис‖қатасда‖жумбақласдыо‖тез-тез‖қплланылыр,‖бул‖
жанс‖ тийкасында‖ интесактив‖ пйынлас,‖ шынығыфлас‖ шөлкемлеттисилте‖
балаласда‖айсықша‖ қызығыфшылық‖пѐнады.‖ Биз‖жумбақласды‖тек‖ғана‖афызеки‖
утылда‖ жеткесир‖ бесметтен‖ пны‖ тхфсетли‖ тартысма‖ көсинитинде‖ бестек‖ те,‖ бул‖
ушын‖биз‖бис‖неше‖утылдан‖райдалантақ‖бплады.‖ 
Бисинши‖ утыл.‖ ‖ Бул‖ утыл‖ киши‖ мектер‖ жатындағы‖ балаласға‖ тай‖ бплыр,‖
плас‖ ютисар-псталық‖ цаққында‖ тесео тхтиниклесге‖ ийе‖ бплмағанлықтан‖
тхфсетлесден‖ райдаланыф‖ мақтетке‖ муфарық‖ бплады.‖ Дютлер‖ балаласға‖ жумбақ‖
жуфабыныо‖тхфсетин‖көстетемиз‖цюм‖жумбақты‖айтыр,‖пндағы‖тхтиниклес‖менен‖
тхфсетти‖ өзаса‖ талыттысыфға‖ хйсетемиз.‖ Уты‖ асқалы‖ балаласдыо‖ төзлик‖
байлығын,‖өз‖рикислесин‖жеткесир‖бесиф‖қюбилетин‖жетилиттисемиз. 
Екинши‖утыл.‖Бунда‖биз‖дютлер‖жумбақты‖айтамыз‖цюм‖пласдыо‖шешимин‖
балаласдан‖тпсар,‖жуфар‖табылғаннан‖тпо‖пнда жатысынған‖рседметтио‖тхфсети‖асқалы‖жумбақта‖тыратланған‖белгилесди‖анықлаттысамыз.‖Мыталы,‖«Сысты‖қызыл,‖иши‖ақ,‖Остатында‖бис‖таѐқ»‖деген‖жумбақ‖бесилир,‖пныо‖жуфабы‖бплған‖жийденио‖тхфсетин‖балаласға‖
көстетир,‖ жумбақта‖ айтылған‖ белгилесди‖ – тысты‖ қызыл,‖ иши‖ ақ‖ екенлигин,‖
пстатында‖ бплта‖ таѐқ‖ баслығын‖ тхтиндисемиз.‖ Бул‖ асқалы,‖ бисиншиден, 
баланыо‖ етитиф‖ қюбилети,‖ екиншиден,‖ көсиф‖ қюбилети‖ асқалы‖ етлер‖ қалыф‖
уқырлылығы‖ сафажланады.‖ Спнлықтан,‖ мектерке‖ шекемги‖ билимлендисиф‖
мекемлесинде‖ тюсбиѐланыр‖ атысған‖ балаласға‖ жумбақласды‖ ѐдлатыф,‖ пласды‖
көскемлер‖айтыф‖шебеслигин‖де‖хйсетиф‖зюсхс. 
Илимраз‖ Қ.Мақтетпв‖ жумбақласдыо‖ юцмиети‖ туфсалы‖ былай‖ деген‖ еди:‖
«Жумбақлас‖ бусыннан‖ тпоғы‖ өз‖ мазмунына‖ атран-юлемин,‖ қпсшар‖ алған‖
тюбиѐтты,‖ цайфанат‖ цюм‖ өтимлик‖ дхнѐтын,‖ адам‖ кхн-көситинио‖ баслық‖
тюсерлесин,‖ хй-сузгесшилик‖ затласдыо‖ цюмметин,‖ өндисит‖ қусалласын‖ өз‖
қасамағына‖ алыр,‖ пласды‖ тыс‖ тандығы‖ этир,‖ жат‖ юфладқа‖ пласды‖ шешифге‖
хйсеткен.‖ Буннан‖ биз‖ жумбақтыо‖ қаншама‖ тюбиѐт‖ цюм‖ плас‖ менен‖ байланытлы‖
дөселгенин‖байқаймыз»‖‖[2:147]. 
Жумбақлас‖- балаласдыо‖ео‖тхйикли‖жансы.‖Спл‖теберли‖де‖цюзисги‖халық‖
редпгпгикатында‖ жумбақласдан‖ тюсбиѐлық‖ мақтетте‖ кео‖ тхсде‖ райдаланылады.‖
Өйткени,‖ балаласды‖ тюсбиѐлафда‖ жхдю‖ райдалы‖ жанс‖ бплыр,‖ баланыо‖ танатына‖
дидактикалық‖ тютис‖ етифдио‖ южайыр‖ утылы‖ тыратында‖ тюлим-тюсбиѐлық‖
юцмиети‖ пғада‖ хлкен.‖ ‖ Цақыйқатында‖ да‖ жат‖ юфладтио ғана‖ емет,‖ ал‖ улыфма‖
адамласдыо‖ пй-өситин,‖ пйланыфын‖ сафажландысыфда,‖ лпгикалық‖ жуфмақлас‖

---