5. Yalpiz xalq tilidagi nomi, Mentha Piperita L. fandagi atalishi.
Bu ot osimlik kopyillik hisoblanadi. Uning boyi 30-90 sm. atrofida bolib, ozining kuchli va hushboy hidi bilan mashhur. Uning barglari va poyasida turli foydali elementlar bor. Yalpizdagi efir moyi tarkibida Mentol m oddasi borligi uchun bu osimlik tibbiyot mahsulotlari ishlab chiqarishda tam berish uchun va ayniqsa tish tozalash pastalari ishlab chiqarishda keng miqyosda ishlatiladi. Ulug bobomiz Abu Ali Ibn Sino ham Yalpizning shifobahsh hususiyatlarini juda yahshi bilgan va undan bosh ogriq, qon ketish, kongil aynish, ishtahasizlik kabi kasalliklarini davolashda keng ravishda foydalangan. Yalpiz hozirgi kunda ham qishloq aholisining ovqatlariga hushhor tam beradigan dorivor ziravor ot hisoblanadi. Buni, biz qishloq bolalari juda yahshi bilamiz va doim undan foydalanamiz.
6. Qirq bogim xalq tilida atalishi, fan tilida esa Equisetum Arvense L. deb ataladi.
Bu otsimon osimlikni ariq chetlarida juda koplab uchratish mumkin. Uning ildizi juda uzun bolib, hatto bir yarim metrgacha erga kirib boradi. Poya qismi 20-50 sm. balandlikka ega bu osimlik ozida juda kop mineral moddalarni, olma va limon kislotalarini, karotin moddasini saqlaydi. U qadimdan xalq tabobatida keng ishlatilib kelingan.
Mashhur tabib Abu Ali Ibn Sino bu osimlikdan siqib olingan sharbat bilan jigar, asab, qorin, buyrak va yurak hastaliklarini davolab kelganligi tibbiyot tarixida yozilganligi kopchilikka m alum. Hozirgi kunda ham bu otdan tayyorlangan damlamalar xalq tabobatida keng kolamda ishlatilib kelinyapti.
7. Sachratqi - Cichorium intybus L.
Qishlogimizning janubiy qismidagi adir va dalalarda juda koplab uchraydigan bu otsimon osimlik ham xalq tabobatida keng ishlatilib kelinayotgan dorivor osimliklardan hisoblanadi. Uning boyi 1 metrgacha osib boradi. Gullari moviy osmon rangida bolib, ozining nafisligi bilan kishi diqqatini oziga jalb qiladi. Bu osimlikning tarkibida glikozidlar aniqlangan. Uning sut sharbati tarkibida achchiq, lekin foydali bolgan mikro elementlar mavjud. Tomiri va poyasidan tayyorlangan damlamalar xalqimiz tomonidan buyrak, jigar, taloq, angina, shamollash, ishtahasizlik kabi hastaliklarni davolashda keng kolamda foydalanib kelingan va hozirda ham bu ishlar davom etib kelmoqda. Sachratqi osimligining poyasidan tayyorlangan damlamada oftob urgan bolalarni chomiltirib davolash hozirgi kunda qishlogimizda saqlab qolinganligi diqqatga sazavordir.
Klubimiz rahbarlari nazoratida olib brogan va hozirgacha organib chiqqan osimliklar mana shulardan iborat. Atrofimizda osayotgan osimliklarni organishni davom ettirmoqdamiz. Organib chiqqan osimliklarni kelgusida kichik bir kitob qilib bosmadan chiqarishni va uni maktab kutubxonasiga topshirishni rejalashtirganmiz. Bu fikr klub raxbarlarimiz tomonidan maqullangan va ular qollab quvvatlaydi, deb umid qilamiz.
Yong'oq mag'izi o'z shakli bo'yicha odam miyasiga juda o'xshab ketishini hammamiz yaxshi bilamiz. Bu bejiz emas. Yangi o'qish va ish mavsumi boshlanadigan sentabr oyida yong'oqli taomlar juda dolzarb hisoblanadi.
Yong'oqlar kaloriyaliligi bo'yicha oq nondan 2 baravar yuqori: 100 g yong'oq mag'izida - 850 kkal mavjud.
Hozir ham uning ba'zi Yaqin Sharq mamlakatlaridagi nomi "to'rtta miya" ma'nosini anglatadi. O'rta asrlarda yong'oq bosh og'rig'ida yordam beradi, degan firk mavjud bo'lgan. Qadimgi yunon tarixchisi Gerodot esa, yong'oq aqliy faoliyatga ijobiy ta'sir qilgani bois Qadimgi Bobil kohinlari oddiy odamlarga yong'oq yeyishni ta'qiqlashgani haqida yozadi. Kohinlar oddiy fuqaroga bu narsa shart emas, deb fikrlashgan. Ammo yong'oq bizga hozir juda kerak!
Albatta, yong'oqning siri shaklida emas, balki tarkibidadir. U C, B1, B2, PP vitaminlariga, karotin, oshlovchi moddalar, xinonlar va efir moylari, biriktiruvchi to'qimalar, temir va kobalt tuzlari hamda rux moddasiga boy. Bundan tashqari, yong'oqlar - foliy kislotasi va kalsiyning manbai hisoblanadi. Agar kuniga hech bo'lmaganda 2 ta yong'oq iste'mol qilinsa, xotira ancha yaxshilanadi. Kuniga iste'mol qilingan 4 ta yong'oq esa, organizmni antioksidantlar bilan kuchlantiradi, immunitetni va hujayralar himoyasini yaxshilaydi.
Ko'pgina Yevropa mamlakatlarida yong'oqlar pahlavonlarning ovqati hisoblangan, bu bejiz emas. Ularning tarkibidagi nutriyentlar haqiqatan ҳam mushaklarning mustaqkam bo'lishi uchun foydali bo'lib, mashg'ulotlardan keyin charchoqdan tezda xalos bo'lishga yordam beradi. Shuningdek, yong'oq mag'izida yurak salomatligi uchun zarur bo'lgan magniy va kaliy moddalari juda ko'p. Yong'oqlarning qariyb 70 foizi yog'dan iborat bo'lishiga qaramasdan, bu yog'larning aksariyat qismini to'yinmagan, foydali yog'lar tashkil etadi.
Yong'oqlarning o'ziga xos mazasi olma va nok, lavlagi va sabzi, selderey va baqlajon, yumshoq qaymoqli va moviy pishloqlar, shuningdek, asal, zarang daraxti qiyomi, kinza, petrushka, tovuq go'shti, xren va sarimsoq piyoz bilan ham ajoyib tarzda birika oladi. Yong'oqlardan asosan shirikliklarni (piroglar, tortlar, bulochkalar, pahlava va ҳ.k.) pishirishda foydalaniladi, ammo ular salatlarni, ruletlar uchun qiymalarni, pasta uchun souslar va pashtetlarni ҳam o'zining ta'mi bilan a'lo darajada to'ldirishi mumkin.
Sharqda va Bolqon bo'yi mamlakatlarida pishib yetilmagan yong'oqdan ajoyib murabbo tayyorlashadi. Bunday yong'oq yod moddasiga juda boy bo'ladi. Yong'oқ tayyorlangan nozik va xushbo'y yog' alohida tansiq mahsulot hisoblanadi. Unda ovqat tayyorlanmaydi, yaxshisi undan salatlarga қo'shish uchun va yaxna ovqat sifatida foydalangan ma'qul.
3 ta maslahat
Yong'oq tanlaganda, po'stiga yaxshilab qarang: unda teshikchalar va yoriqlar bo'lmasligi kerak. Tozalangan yong'oqni sotib olayotganingizda ular hajmdor, och rangli va qasir-qusur qilib yeyilishi kerak. Esingizda bo'lsin, yong'oqlarni yig'ib olishning asosiy vaqti - bu oktabr. Yangi hosilni o'tkazib yubormang!
Yong'oқlarni қo'l bilan yoki "mezzaluna" deb nomlanuvchi yarim oy shaklidagi italyan pichog'i yordamida maydalagan ma'qul. Bu maqsadda blender va protsessordan foydalanish unchalik ma'qulmas: ular haddan tashqari kuchli bo'lib, yong'oqlar ortiqcha yog'lanadi. Agar baribir blenderdan foydalangan bo'lsangiz, yong'oqli massaga biroz shakar yoki un қo'shing, ular ajralib chiqqan yog'ni shimib oladi.
Bozorda hali pishib yetilmagan yashil yong'oqlarni sotib olish mumkin, ularni butunligicha marinadlasa bo'ladi, chunki po'sti ҳali yumshoq bo'ladi. Buning uchun yashil yong'oqlar ziravorli sirkaga solinadi, tayyor bo'lagnidan keyin esa, go'shtli taomlar bilan birga dasturxonga tortiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |