Yangi tarix sahifalari va atom quroli

1966 yilning yanvarida Toshkentga tashrif buyurgan Hindiston bosh vaziri La'l Bahodir Shastri va Pokiston prezidenti Ayub Xon ittifoq ministrlar soveti raisi Kosigin bilan birgalikda muzokaralarga kirishdilar. Garchi bu masalada deyarli ma'lumotlar e'lon qilinmagan bo‘lsa-da, sulh bo‘yicha barcha shuhrat ittifoq rahbariyati yutug‘i hisoblansa-da, har ikki davlat vakillarining umumiy kelishuvga kelgunlarigacha bo‘lgan bahslarida O‘zbekiston rahbari Sharof Rashidov ham faol ishtirok etgan, ikkita rezidensiyada yashayotgan La'l Bahodir Shastri va Ayub Xon o‘rtasida bir necha marta borib kelgan.
10 yanvarda ikki davlat o‘rtasida “Toshkent deklaratsiyasi” imzolanadi va unga ko‘ra har ikki tomon o‘t ochishni to‘xtatish, o‘z harbiy qismlarini urush boshlangunga qadar liniyalarga qaytarish, diplomatik aloqalarni tiklashga kelishadilar.
Deklaratsiya imzolanganining ertasiga Hindiston bosh vaziri La'l Bahodir Shastri Toshkentda vafot etadi.
Yangi tarix sahifalari va atom quroli
Toshkent deklaratsiyasi faol urushni to‘xtatgan bo‘lsa-da, kichik to‘qnashuvlar baribir davom etaverdi. Buning sababi, ikki davlat o‘rtasida anchagina demarkatsiya qilinmagan hududlar bo‘lgani, tog‘li hududda yashovchilar tomonidan qo‘shni davlatga qilingan bosqinlar ham o‘sha davlatning agressiyasi sifatida baholangani, sulhga qaramay har ikki davlat hududida adovatni unutmagan siyosiy kuchlar borligi va boshqa qator omillarda edi.
Bunday lokal mojarolar 1971, 1975, 1980, 1984, 1989 yillarda ham kuzatildi. 1999 yildagi yirik to‘qnashuvda har ikki tomon mingdan ortiq askaridan ayrildi.

Bu orada qo‘shnisi bilan urushga hamisha shaylik, xalqaro salohiyatni oshirish maqsadida avval Hindiston, keyin Pokiston yadro qurolini yaratib olishdi. Bugungi kunda Hindistonda 90-110ta, Pokistonda 120ta yadro quroli borligi tasdiqlangan. Endi bu davlatlar o‘rtasidagi har qanday to‘qnashuv o‘ta yirik urushga aylanish xavfi nihoyatda ortib ketdi.

Yillar o‘tib, Pokistonning tog‘li hududlari Afg‘oniston, Iroq, Suriyadan qochgan radikal guruhlar uchun makonga aylanib qoldi. Hatto “Birinchi raqamli terrorchi” nomini olgan Usama bin Lodin ham Pokistonning Abbotobod shahrida bemalol yashab yurgani aniqlanib, yo‘q qilindi.
Pokiston bunday guruhlarga rasman qarshi bo‘lsa-da, ularni to‘la-to‘kis nazorat qilish imkoniyatiga ham ega emasdi.
Shu kunlarda kuzatilayotgan, 2019 yilning 14 fevralida boshlangan qurolli to‘qnashuvlar dastlab Hindiston tasarrufidagi Kashmir hududida 40 nafar hind zaxira politsiyachilarining o‘ldirilishidan boshlandi. Hindiston buni darhol qo‘shnisining agressiv harakati deb baholab, javobni hayallatmadi va radikal kuchlar lagerlari deb hisoblangan hududlarga havodan turib zarbalar bera boshladi.
Pokiston esa buni o‘z hududiy yaxlitligining, xalqaro normalarning butunlay buzilishi deb baholadi va o‘z samolyotlarini havoga ko‘tardi. Har ikki davlat o‘z qo‘shinlarini jangovar holatga keltirdi.
Prognoz qanday?
Hindistonda 1 mlrd 340 mln aholi bor, Pokistonda esa 210 milliondan ortiq...
Ammo bu insonlarning mutlaq ko‘pchiligi tinchlik tarafdori. Aholisi, iqtisodiy va harbiy salohiyati nisbatan kam Pokistonning Hindistondagi musulmonlarga tayanib to‘la-to‘kis urushga kirishishi ham o‘zini oqlamagan, oqlamaydi ham.
Hozirgi ziddiyatlarda ko‘pchilik atom bombasi aralashuvidan xavotirlanmoqda. Hindiston harbiy doktrinasida bu davlatning hech qachon birinchi bo‘lib bu quroldan foydalanmasligi, agar boshqa davlat Hindistonga shunday bomba bilan hujum qilgan taqdirdagina ishga tushirishi belgilangan. Pokiston harbiy doktrinasi esa bu masalada o‘zgacharoq yondashadi va davlatning suverenitetiga hamda xalqiga real tajovuz bo‘lganda atom qurolidan foydalanish mumkinligini ko‘zda tutadi.
Har ikki tomonning hududiy ziddiyatni atom urushiga aylantirishi ehtimoli juda kam. Chunki bu davlatlarning boshqaruvida katta tajribaga ega bo‘lgan insonlar o‘tirishibdi va ular bu qurol orqali yechim izlash nafaqat qo‘shnisini, balki o‘zini ham xarob qilishini juda yaxshi anglashadi.
Bizning pozitsiyamiz
O‘zbekiston tinchliksevar mamlakat va betaraflik siyosatini olib borgan holda bu ikki davlat o‘rtasidagi qurolli mojarolar yakunlanishi tarafdori. Bu borada poytaxtimizda imzolangan deklaratsiya hali-hanuz tinchlik yo‘lidagi eng muhim hujjat bo‘lib kelayotgani, unga amal qilish har ikki tomonning burchi ekanligini e'tirof etadi.