Янги тарих

4-§. Америка қўшма Штатлари 
1-савол. Молия олигархиясининг иқтисодий ва сиѐсий хукмронлиги

---

42 
АқШ саноати ва қишлоқ хўжалигида капитализмнинг жадал ўсиши.
1861-1865 
йиллардаги фуқаролик урушида қулдорлар Жанубининг 
мағлубияти АқШда капитализмнинг жадал ривожланишига йўл очди. 
қулчиликнинг тугатилиши, давлат ер майдонларининг тақсимланиши, бунинг 
натижасида мамлакат ғарбидаги катта худудларга кўчманчилар келиб 
жойлашиши, темир йўлларнинг қурилиши ички бозорнинг кенгайишига олиб 
келди. Бу АқШда капитализм бунгача жахоннинг бирорта хам капиталистик 
мамлакати кўрмаган юқори суръатларда ривожланишига имконият яратди. 
АқШда капитализмнинг тез ўсишига мамлакатда бой табиий 
ресурслар, аввало кўмир, темир, нефть, мис, ўрмонларнинг мавжудлиги хам 
имконият яратарди. Европа мамлакатларининг капиталларидан фойдаланиш, 
собиқ хабаш занжилар хамда Европа ва Осиѐдан келган мухожирлар 
шафқатсиз эксплуатация қилиниши хам АқШнинг иқтисодий ривожланиш 
жараѐнини жадаллаштирди.
XIX аср охиридан АқШ империализм босқичига қадам қўйди. 
Мамлакатда ишлаб чиқариш ва капиталнинг жамланиши, асосан трестлар 
шаклида капиталистик бирлашмалар ташкил топиши жараѐни давом этди. 
Биринчи трест 1870 йилда Рокфеллер томонидан тузилган «Стандарт Ойл 
Компани» нефть компанияси эди. Унга нефть конларидан ташқари нафақат 
Америкада, балки бошқа мамлакатларда хам бир неча ўн минг километр 
нефть қувур йўллари, юзлаб океан кемалари, омборлар, доклар ва шу кабилар 
қарашли эди. Нефть жабхасини эгаллагач, трест газ ва электр саноати, мис, 
қўрғошин конлари ва бошқа корхоналарни ўзига бўйсундира бошлади.
АқШ трестлар мамлакатига айланди. Трестларнинг ривожланиши 
банклар қудратининг ошиши билан хамоханг эди. Саноатда капиталнинг 
жамланиши банк капиталининг жамланишига хам олиб келди. Акциядорлик 
корхоналарининг тарқалиши саноатга банклар кириб келишига имконият 
яратди. Банклар кўп сонли саноат ва транспорт корхоналарининг эгасига 
айланди. Бошқа ривожланган капиталистик мамлакатлар каби АқШ хам 
молиявий капитал мамлакатига айланди.
Икки партияли тизим.
Фуқаролар урушидан кейин АқШда икки 
буржуа партияси: республикачилар ва демократлар партиялари мавжуд эди. 
Республикачилар партияси асосан Шимол ва Шимоли-Шарқнинг йирик 
саноатчилари ва молиячиларига таянарди. Фуқаролар урушидан кейин у 20 
йил хокимиятни бошқарди. Демократик партия Жанубнинг йирик ер эгалари, 
саноатчилари ва молиячилари вакили эди. Капитализмнинг ривожланишига 
қараб партиялар ўртасидаги фарқ йўқолиб борди. Улар монополистик 
капитал манфаатларини ифода эта бошладилар ва хокимиятни галма-гал 
эгаллаб турдилар.
2-савол. АқШнинг аргессив ташқи сиѐсати

---

43 
АқШнинг мустамлакаларни қўлга киритиши.
XIX асрнинг 90-
йилларида АқШ Америка қитъасидан ташқарида мустамлакаларни қўлга 
киритиш сиѐсатини олиб борди. Буни хукуматдан капиталистик 
монополиялар қатъий талаб қилдилар. АқШнинг Гавай оролларини босиб 
олиши (1898 йил) мустамлакачилик империясини яратиш йўлида ташланган 
мухим қадам бўлди.
Испания-Америка уруши.
АқШ дунѐнинг бўлиб олинишида иштирок 
этишга кечикди. ХХ аср бошига келиб ер юзида мустамлакага айлантириш 
мумкин бўлган истило қилинмаган ер деярли қолмади. Шу сабабли АқШ 
Испания монархиясидан «ўлжа»ни тортиб олишни мўлжаллади. АқШни 
Испанияга қарашли бўлган Куба ороли кўпроқ қизиқтирарди, чунки бу орол 
иқтисодиѐтига АқШ кўп миқдорда капитал жойлаштирганди.
АқШ Испанияга қарши уруш тайѐрлай бошлади. 1898 йил апрелда 
АқШ конгресси Испанияга уруш эълон қилди. Уруш уч ой давом этди ва 
Испаниянинг мағлубияти билан тугади. 1898 йил охирида Парижда 
имзоланган тинчлик шартномасига биноан АқШ Филиппин ороллари, 
Пуэрто-Рико ва Гуам оролларини қўлга киритди. Испания ўзининг Куба 
устидан хукмронлигидан воз кечди.
АқШнинг империалистик сиѐсати.
XIX асрнинг 90-йилларида АқШ 
империализми Хитойга кўз тикди. АқШдан илгари Хитойга кирган Англия, 
Япония ва бошқа давлатлар бу ерга Америка капиталининг кириб келишига 
тўсқинлик қиларди. 1899 йилда АқШ хукумати бошқа давлатларга Хитойга 
нисбатан «очиқ эшиклар» сиѐсатини олиб бориш талаби билан мурожаат 
этди. Хитой барча хорижий капиталистлар учун очиқ бўлиши керак эди. 
«Очиқ эшиклар» сиѐсати АқШ империалистлари қўлида қудратли қуролга 
айланди. АқШ бошқа империалистик давлатлар билан бирга 1900 йилда 
Хитойдаги халқ қўзғолонини бостиришда фаол иштирок этди.