1.2. Boshqaruv organlari XVI-asr va XVII asr boshlarida Gabsburg monarxiyasining iqtisodiy rivojlanishi katta mintaqaviy farqlar bilan belgilandi. Soliqlarni yig’ish, bojlarni yig’ish va qazib olish huquqini sotish uchun mas’ul bo‘lgan markaziy organ bo‘lgan Xofkammer mintaqa poytaxtlari bilan shunchalik katta mas’uliyatni bo‘lishishi kerak edi, shuning uchun yagona iqtisodiy siyosat yo‘q edi3.
Erflandenda qishloq xo‘jaligi va tog’-kon sanoati yaxshi rivojlangan. Shtiriya temir ishlab chiqarishning eng muhim Evropa markazlaridan biri bo‘lgan, Karintiya va Krain mos ravishda qo‘rg’oshin va simob ishlab chiqargan. Ushbu foydali qazilmalar eksportining bir qismi Dunay orqali amalga oshirilgan bo‘lsa-da, uning katta qismi Adriatik dengizi orqali sotilgan va bu ichki Avstriyaning asosan Italiya bilan savdosini amalga oshirgan. Shuningdek, Tirol okrugiItaliya va nemis yerlari oʻrtasidagi savdo yoʻlida boʻlgani uchun Italiya bilan savdo aloqalari bor edi. Savdo va sanoat esa faqat ikki arxduxiyada yaxshi rivojlangan edi. Linz to‘qimachilik sanoatining mintaqaviy markazi va Vengriyadan vino va minerallar savdosi markaziga aylandi.
Bogemiya tojidagi yerlar monarxiyaning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan qismi edi. Ular zich joylashgan, tuproqlari boy, Sudet va Ruda tog’lari kumush, temir va qalayga boy edi. Sileziya to‘qimachilikning muhim ishlab chiqaruvchisi edi.
Vengriya iqtisodiyoti asosan qishloq xo‘jaligiga qaratilgan. Eksportning asosiy mahsulotlari don, vino va chorvachilik edi. 1541 yildan Vengriyaning katta qismini egallab olgan Usmonli turklari Vengriyaning Gabsburg qismiga muntazam ravishda reydlar uyushtirdilar. Natijada Vengriya monarxiyaning eng qashshoq qismlaridan biri bo‘lib qoldi4.
1.1. Iqtisodiy o’sish Karl VI vafotidan keyin davlat qarzi yuqori darajada ko‘tarildi. Uning vorisi Mariya Tereza Sileziyani qayta bosib olish uchun iqtisodiyotni mustahkamlashi va davlat daromadini oshirishi kerak edi. Dastlab, shtatlar tomonidan tayinlangan soliq yig’uvchilar markaziy hukumat tomonidan nazorat qilingan. Har yili soliq yig’ilar edi. Soliqlarning bir qismini hamisha bundan mustasno bo‘lgan zodagonlar to‘lagan. Soliq tizimidagi bu inqilobiy o‘zgarish 1744 yildan 1754 yilgacha davlat daromadlarini ikki baravar oshirdi.
Sileziyaning yo‘qolishi hukumatni boshqa sohalarga ko‘proq sarmoya kiritishga majbur qildi. Prussiya iqtisodiyotini zaiflashtirish uchun shimolga va undan tovarlarni olib kirish va eksport qilishni cheklash uchun yangi tariflar o‘rnatildi. Natijada, savdo Fiume va Triest orqali tobora ko‘proq o‘ta boshladi. Davlat siyosati natijasida sanoat rivojlandi. Litvínovda 400 ishchining har biri 54 bosqichli jun ishlab chiqarish jarayonining bir bosqichini amalga oshirgan fabrika tashkil etildi. Moraviyaning Brno shahri Markaziy Yevropaning Manchesteri deb ham atalgan.
Yetti yillik urushda Avstriya magʻlubiyatidan soʻng kameramanizm gʻoyalari Gabsburg iqtisodiy siyosatining asosiga aylandi. Robotga bir nechta robot patentlari murojaat qilganbunda dehqonlar xo‘jayiniga ishlashlari kerak bo‘lgan kunlar soni haftada o‘rtacha 3 kungacha qisqardi. Dehqonlarga o‘z mollarini xo‘jayinidan boshqasiga sotish huquqi berildi. Ba’zi fermerlar xo‘jayinlari tomonidan musodara qilingan yerlarni qaytarib oldilar. Oldingi hukmdorlardan farqli o‘laroq, Mariya Tereza o‘z amaldorlarini zodagonlarning qonunga rioya qilishlarini qat’iy tekshirib ko‘rdi va shu tariqa juda ko‘p suiiste’mollarga duch keldi. Yangi siyosat natijasida cherkov ham kuchsizlandi, diniy bayramlar soni kamaydi va monastirlarda yashashi mumkin bo‘lgan odamlar soni maksimal darajada bo‘ldi.
18-asrning so‘nggi o‘n yilliklarida hukumat erkin bozorni rivojlantirishga ko‘proq e’tibor qaratdi. 1775 yilda monarxiyadagi barcha bojlar bekor qilindi, Tiroldan tashqari. Imperator Iosif II Galisiyani ushbu bojxona ittifoqiga qo‘shganda, Evropaning eng yirik erkin savdo zonalaridan biri yaratildi5.
Hukumat tomonidan boshqariladigan protektsionizm va laissez-faire kombinatsiyasi monarxiya iqtisodiyoti va aholisining barqaror o‘sishiga imkon berdi. Shuning uchun monarxiya 18-asrning oxiriga kelib keyingi asrning muammolarini hal qilish uchun yaxshi jihozlangan edi
