Янги даврда ғазал жанрининг тарақҚиёт тамойиллари

 
22 
Ikkinchi baytda esa an‘anaviy ifoda ustunlik qiladi: 
Oftob mashshotasi tok sochipi nurdan tarab,
Zangining bo‘yniga osmish shodai marjon uzum. 
Bayt tashxis san‘ati namunasi hisoblanadi. Oftob pardozchisi tok sochini 
nurdan tarab, tok zangini bo‗yniga uzumni marjon qilib osgan. 
Uchinchi baytda oddiy hayotiy tasvirdan fikr falsafiylik tomon siljiydi. Ya‘ni 
ishqning mohiyatiga urg‗u beriladi: 
Toqi ishkom misli osmon har taraf yulduz sochur 
Voh ajab bu ne sinoat yer uzum osmon uzum. 
Ishq mohiyatidan ishq tafsiliga o‗tilgan. Uzumning savatga bosh qo‗yib, 
taqdirga tan berib bozorda ishqini izlashi tasvirida iyhom san‘atiga duch kelamiz. 
Savatni ikki ma‘nosi bo‗lib, birinchisi o‗z ma‘nosi-savat anglashiladi. Ikkinchi 
asosiy ma‘no - taqdir hisoblanadi. Bozor ham xuddi shu tarzda. O‗z ma‘nosi — 
savdo-sotiq maskanini anglatgani holda, asosiy ichki ma‘nosi - dunyodir: 
Tark etib ko‘shkin, savatga qo‘ydi bosh izlab sepi 
Charx urib bozor ichida bo‘ldi sargardon uzum, 
Beshinchi bayt beixtiyor tasavvufiy ohanglarni yodga soladi. Oshiq ko‗nglida 
ishq paydo bo‗lgani holda u parvoz eta olmaydi. Uning parvoz aylashi uchun ishqi 
komillik darajasiga erishishi lozim. Ishq ham tanaga zindonband etilgani kabi 
ishqdan bag‗ri qon uzum ham xum ichiga bandlandi. Ushbu tasvir g‗azaldagi ishq 
mavzusining an‘anaviyligini ta‘minlagani holda bu mavzuni yanada mukammalroq 
- o‗ziga xos zamonaviy mushohada orqali sharhlab, yuksaltirishga yordam beradi. 
She‘riy kompozitsiyaning g‗oyaviy yo‗nalishini belgilaydi: 
Kimki oshiqlikni da’vo aylasa shuldir jazo, 
Oqibat xum ichra bo‘ldi mahkulsh zindon uzum. 
Xum ichida necha yil xun bo‘lmoq erkan qismati, 
Lablaringga yetdi oxir bir piyola qon uzum. 
Ishq mumtoz adabiyotda komillikka yetaklovchi mezon sanalgani holda unga 
o‗z-o‗zidan erishilmaydi. Unga yetishish uchun ishq ichida "ishq" bilan yashay 
olish lozim. Ushbu holat yo‗qotishlarsiz, azobu iztiroblarsiz amalga oshmaydi: 

---