Янги аср авлоди”

Суяк билан боғлиқ ўйинлар.

Маҳмуд Қошғарийга кўра, болалар ўйинлари орасида суяк билан боғлиқ ўйинлар кенг тарқалган. Бу ўринда тўпиқ ўйини
ҳақида ёзар экан:“У мен билан отишда баҳслашди”,деган мисолни келтиради. Бундай тўпиқ ўйини кейинги даврларда ҳам бўлган.
Маълумотларга кўра, тўпиқ ўйналганда суяк беркитувчи киши тўпиқни ҳамма вақт ёнида олиб юриши шарт бўлиб, бир неча ойдан кейин бўлса ҳам, ҳаммомга ўхшаш нозик жойда бўлса ҳам сўралган ҳамон мана деб кўрсатиб бериши лозим бўлган. Шунинг учун тўпиқ осиб юриш одат бўлган бўлиши мумкин ²⁷. Тўпиқ ўйини хусусида ўзбек тилининг изоҳли луғатида қуйидагича изоҳ берилган: “Тўпиқ ўйини тўпиқ суягини ўйновчилардан сўралганда, дарҳол кўрсатиш шарти билан, бериб ўйналадиган писандали ўйин. Тўпиқ ўйнаб битта ўтиришга тушдим”²⁸.
Шунингдек Маҳмуд Қошғарий одатда қўй ошиғи воситасида ўйналадиган ошиқ отиш ўйини ҳақида ҳам маълумот келтиради: “Пўк – ўйинда ошиқнинг орқаси билан тутиши. Буни чик-пўк дейилади”²⁹. Қизиғи шундаки Маҳмуд Қошғарий давридаги мазкур сўз ҳам ва ошиқ отиш ҳам ўзгаришга учрамаган. Ўзбек тилининг изоҳли луғатида бу ҳақида қуйидагича изоҳ берилган: “Чикка – ошиқнинг ичи чуқур томони сиртига қараган вазияти; пукканинг акси. Ошиқ думалайди пукками, чикка. С.Акбарий”³⁰.

251.
367.
²⁶ Маҳмуд Қошғарий. Девону луғотит турк. III том...261-б.
²⁷ Маҳмуд Қошғарий. Девону луғотит турк. I том...198-б.
²⁸ Ўзбек тилининг изоҳли луғати. II том. – М.: “Рус тили нашриёти”, 1981.


²⁹ Маҳмуд Қошғарий. Девону луғотит турк. III том...144.
³⁰ Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Iтом. – М.: “Рус тили нашриёти”, 1981.

Умуман олганда, Марказий Осиё халқларида қадимдан ошиқ билан боғлиқ ўйинлар кенг тарқалганлиги илмий адабиётларда ҳам кўп бор таъкидлаб ўтилган³¹.
Фарғона водийсининг қадимги пойтахт шаҳарларидан бири бўлган Қубо (Қува) шаҳристонида 1996-2008 йилларда олиб борилган археологик қазишмалар чоғида IX-XII асрга мансуб маданий қатламларда турли хил сопол буюмлар билан бир қаторда қўй суякларидан ўйнаш учун ишланган ошиқлар ҳам кўп топилган эди. Албатта, бундай топилмалар сополлардек тарихий аҳамиятга эга бўлмасада, бироқ элшунослик нуқтаи назаридан қарайдиган бўлсак, ўша даврларда болалар ўйинлари орасида ошиқ билан боғлиқ ўйинларни кенг тарқалганлигини кўрсатади.

7.