ishlab chiqilishi va uning ahamiyati 4. “COVID-19” sabab vujudga kelayotgan global iqtisodiy inqiroz(qiyosiy tahlil) XULOSA ADABIYOTLAR RO’YXATI
KIRISH Dunyo sanoat jamiyatining shakllanishi va rivojlanishining qariyb ikki asrlik davrida ko'plab davlatlar iqtisodiyotni inqirozlarini boshdan kechirdilar, bu davrda ishlab chiqarishning o'sishi, bozorda sotilmagan tovarlarning to'planishi, narxlarning pasayishi, o'zaro hisob-kitoblar tizimining qulashi, bank tizimlarining qulashi, sanoat va savdo kompaniyalarining vayron bo'lishi, ishsizlikning keskin sakrashi.Ixtisoslashgan adabiyotlarda iqtisodiy inqiroz tovarlar va xizmatlarga talab va taklif o'rtasidagi nomutanosiblik sifatida tavsiflanadi. Inqirozlar insoniyat jamiyatining butun tarixi bilan birga keladi. Dastlab ular XIX asrning o'rtalaridan boshlab qishloq xo'jaligi mahsulotlarini etishtirishda krizis sifatida namoyon bo'ldilar - sanoat ishlab chiqarishi va to'lov qobiliyatiga ega talab o'rtasidagi muvozanatni buzish. XX asrgacha bo'lgan iqtisodiy inqirozlar bitta, ikki yoki uch mamlakat bilan cheklanib, keyin xalqaro xarakterga ega bo'la boshladi. So'nggi o'n yilliklarda jahon hamjamiyati global inqirozlarning oldini olish mexanizmlarini (iqtisodiy jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solishni kuchaytirish, xalqaro moliyaviy tashkilotlarni yaratish, monitoring va boshqalar) yaratganiga qaramay, jahon iqtisodiy kataklizmlari tarixi shuni ko'rsatadiki, ularni aniq bashorat qilolmaydi va hatto undan qochadi. mumkin emas Deyarli ikki asr davomida Evroosiyo va Amerikada iqtisodiy inqirozlar taxminan 20 marta ro'y bergan. Jahon ilk bor deyarli barcha mamlakatlarga ta’sir ko’rsatgan global moliyaviy-iqtisodiy inqirozga duch keldi. 2008 yilning noyabrida Vashingtonda va 2009 yilning aprelida Londonda dunyoning yetakchi 20 davlati ishtirokida bo’lib o’tgan sammitida moliyaviy-iqtisodiy inqirozning global ko’lamini tasdiqlash bilan birga, undan chiqish uchun dunyoning barcha davlatlari birgalikda izlanish va ularning sa’y harakatlarini movofiqlashtirish zarurligini ko’rsatadi. Jahon bankining ma’lumotlariga ko‘ra, jahon iqtisodiyoti oxirgi 50 yilda to‘rt marotaba tashqi qarz to‘lqinini boshidan kechirdi. Shundan, dastlabki uchtasi inqirozlar bilan yakunlandi. Ularning oxirgisi sifatida 2010 yildan buyon rivojlanayotgan mamlakatlarda qarz to‘lqini o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga chiqdi. 2018 yilda jami qarz 54 foiz punktga oshib, YaIMga nisbatan 170 foizni tashkil etdi. Joriy past foizli stavkalar yuqori qarz muammolarini bartaraf etishda asosiy vosita bo‘lishi mumkin . Hozirgi kunga qadar iqtisodiy inqirozlar turli moliyaviy instirumentlarning nobarqarorligidan kelib chiqqan bo‘lsa, joriy davrdagi inqirozni yuzaga kelishi tamomila o‘zgacha tus olganligi bilan farqlanadi. 2020 yilda qarz inqirozidan o‘zgacha tusga ega bo‘lgan, boshlanishidan iqtisodiy xususiyat kasb etmagan inqiroz omili – bu pandemiya ekanligini kuzatishga to‘g‘ri kelmoqda. Natijada, iqtisodiy qulashlarning yuz berishi bo‘yicha ayrim signallar vujudga kelmoqda. Bulardan asosiysi “iqtisodiy ta’til”larning yuz berishidir. Boshqacha aytganda, yalpi iste’molning tushib ketishi va yalpi taklifning to‘xtalishi bilan bevosita bog‘liqdir. Mazkur iqtisodiy inqirozning eng asosiy belgisi sifatida – iqtisodiy harakatsizlikni keltirish mumkin. Bu sharoitda, davlatlarning eng asosiy vazifasi - minimal iqtisodiy harakatni ta’minlab turishdan iborat bo‘lishi lozim. Iqtisodiyotimiz tarmoqlariga epidemiyaning salbiy ta’sirini yumshatish maqsadida Davlatimiz rahbari va Hukumatimiz tomonidan tezkor chora-tadbirlar ishlab chiqilib, hayotga tadbiq etildi. Bu borada, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 19 martdagi “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 5969-sonli Farmonining qabul qilinishi ayni muhim tadbir bo‘ldi.[1] Ushbu hujjatga ko‘ra, makroiqtisodiy muvozonatni barqarorlashtirishga qaratilgan qator chora-tadbirlar belgilab berildi. Natijada, belgilangan yo‘nalishlarda vazifalarni amalga oshirish quyidagi makroiqtisodiy muvozonat ko‘rsatkichlarini ta’minlashga poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Xususan, Inqirozga qarshi jamg‘armaning tuzilishi pandemiya oqibatlarini aniq moliyalashtirish manbasini belgilab berdi.
