Yalgashova gulandom alisher qizining

uchun kub qirrasi turli metallar uchun 2,8...6^10-8 sm.

Kristal Shakli metallar birligi atom ionlar juda kichik hajmili 3,3 sm ga tengligini takidlab o‘tish lozim. Xona haroratida masalan, tana-markazli kub temir birligi hujayra, Kub tomoni 0.287 X davrning 1-choragida ~ 9 mm, yoki 0.287 nanometr (nm) tengdir. Shuning uchun, sof temir birligi hujayralari bor 1 mm, yonma-yon tizilgan.

Keling, endi batafsil uch panjarali kristalli tuzilishi birligi atomlarning hujayralarida tartibni ko'rib chiqamiz. Taxminiy bo'lsada, biz sohalarda qattiq bo'lishi bu kiristall tuzilmalar atom ko'rib chiqadi.

Kiristall tuzilmalar atomlarning (interatomic masofa) masofa orasidagi Masalan X-o‘qi misolida joylashuvini qiyosiy taxlil qilinsa 3 tomonidan eksperimental aniqlash mumkin, 20 ° C da sof alyuminiy bir parcha, ikkinchi alyuminiy atomlari orasidagi masofa interatomic 0,2862 bo'ladi nm. alyuminiy metall davriy aluminum atom radiusi yarim interatomic masofa, yoki 0.143 nm bo'lishi taxmin qilinadi. Tanlangan metallar atom radiusi jadvallarda 3,4 3,2 ro'yxatda keltirilgan.10

Let us now examine in detail the arrangement of the atoms in the three principal crystal structure unit cells. Although an approximation, we shall consider atoms in these crystal structures to be hard spheres. The distance between the atoms (interatomic distance) in crystal structures can be determined experimentally by X-ray diffraction analysis.³ For example, the interatomic distance between two aluminum atoms4n a piece of pure aluminum at 20°C is 0.2862 nm. The radius of the aluminum atom in the aluminum metal is assumed to be half the interatomic distance, or 0.143 nm. The atomic radii of selected metals are listed in Tables 3.2 to 3.4.

zich

²nm - Nanometr bo‘lib u 10^-9 m. agar nanometrdan angstremga o‘tish zarur bo‘lsa uni 10 ga ko‘paytirish xarur.

1.1 - jadval. 16 metalning kristall strukturasi va atom radiusi

Metallar	Kristall strukturasi^1	Atom radiusi, nm^2
Alyuminiy	YOM	0,1431
Kadmiy	GZ	0,1490
Xrom	XM	0,1249
Kobalt	GZ	0,1253
Mis	YOM	0,1278
Oltin	YOM	0,1442
Temir (a - shakildagi)	XM	0,1241
Ko‘rg‘oshin	YOM	0,1750
Molibden	XM	0,1363
Nikel	YOM	0,1246
Platina	YOM	0,1387
Kumush	YOM	0,1445
Tantal	XM	0,1430
Titan (a - shakldagi)	GZ	0,1445
Volfram	XM	0,1371
Rux	GZ	0,1332
^1YOM - yoklari markazdashgan, YOM - xajmi markazlashga, GZ - geksaganal

Kristallardagi nuqsonlar. Kristall panjarada atomlarning noto‘g‘ri joylashishi oqibatida kristallarda doim nuqsonlar (nomukammallik) bo‘ladi. Kristall tuzilishidagi nuqsonlar geometrik belgilarga ko‘ra nuqtaviy, chiziqli va sirtqi bo‘ladi.

Atomlar panjara tugunlari atrofida tebranma harakat qiladi, temperatura ko‘tarilishi bilan tebranma harakat amplitudasi ortadi. Ushbu kristall panjaraning ko‘pgina atomlari bir xil (o‘rtacha) energiyaga ega bo‘ladi va ushbu temperaturada bir xil ampilituda bilan tebranadi.

Kristall panjaralarning elementlari yacheykalari:

1. 
   hajmiy markazlashgan kub (a-temir), II-yoqlari markazlashgan kub (mis), III- atomlari zich joylashgan geksogonal; a va s= panjara parametrlari.
   

Biroq ayrim o‘rtacha energiyadan ko‘proq energiya bo‘lib, ular bir yerdan boshqa joyga suriladi. Sirtqi qatlam atomlari juda oson surilib, sirtga chiqadi. Bunday atomning egallangan o‘rni vakansiya deyiladi. (2-rasm a)

Ma’lum vaqt o‘tgach, bu yerga qo‘shni qatlamning atomlaridan biri suriladi va h.k. shunday qilib, vakansiya kristallning ichki qismiga siljiydi. Temperatura ko‘tarilishi bilan vakansiyalar soni ortadi va ular ko‘pincha bir tugundan ikkinchisiga suriladi. Kristall panjara tugunidagi atom (2-rasm b) va o‘rnini almashtirgan atom nuqtaviy nuqsonlarga kiradi. Kristall panjarada bir metall atomning o‘rnini boshqa begona atom egallab olganda o‘rnini almashtirgan atom hosil bo‘ladi. Nuqtaviy nuqsonlar kristall panjrada mahalliy qiyshayishlar hosil qiladi.

Kristallardagi nuqsonlar: a-vakansiya; b-singdirilgan atom; v-chegaraviy chiziqli dislokatsiya; g-1 va 2 zarralar chegarasida atomlarning noto‘g‘ri joylashishi.

Chiziqli nuqsonlar kristall panjaraning boshqa muhim nomukammalligi bo‘lib, panjaraning bir qismi boshqa qismiga nisbatan bitta atom oralig‘i masofasiga surilganda paydo bo‘ladi; surilish u yoki bu tekislikda atomlar qatori pastki qismiga nisbatan bittaga ko‘p bo‘lgan panjaraning yuqorigi qismida sodir bo‘ladi.

Bunda panjaraning yuqorigi qismiga go‘yo ortiqcha atom tekisligi (ekstartekislik) paydo bo‘ladi. Surilish yo‘nalishiga perpendikulyar bo‘lgan ekstratekislik chekkasi chegara yoki chiziqli dislokatsiya deb ataladi (2-rasm v) Dislokatsiyaning uzunligi bir necha ming atom oralig‘i masofasiga teng. B o‘lishi mumkin. Defekt markazidan buzilmagan panjaragacha bo‘lgan masofa dislokatsiya eni deyiladi. Dislokatsiya eni kichik bo‘lib, bir necha atom oralig‘iga tengdir.

Dislokatsiya zonasida kristall panjara elastik buzilgan, chunki bu zonadagi atomlar o‘zining muvozanat holatiga nisbatan surilgan. Dislokatsiyalar uchun ularning yengil suriluvchanligi harakterlidir.bu dislokatsiyani hosil qiluvchi atomlarning muvozanat holatga surilishiga intilishi bilan tushuntiriladi. Dislokatsiyalar metallarning kristallanish protsessi natijasida (I bobning 2-§ ga qarang), shuningdek plastik deformatsiyalanganda, termik ishlov berishda va boshqa protsesslarda hosil bo‘ladi.

Sirtqi nuqsonlar ayrim kristallar orasidagi bo‘linish chegarasida kristall atomlari hajmning boshqa yeridagi nisbatan noto‘g‘riroq joylashadi. Bundan tashqari, bo‘linish chegaralarida dislokatsiya va vakansiyalar to‘planadi, shuningdek, qo‘shilmalar konsentratsiyalanib, atomlarning joylashishi tartibini ko‘proq bo‘zadi. Bunda kristallarning yo‘nalishlari buzilgan bo‘lib, ular bir-biriga nisbatan bir necha o‘nlab gradusga burilishi mumkin. Chegara yaqinida kristall panjaraning qiyshayishi oqibatida metallning mustahkamligi ortishi yoki boshqa aralashmalar borligi va nuqsonlarning konsentratsiyalanishi natijasida kamayishi mumkin. Kristallardagi nuqsonlar metall xossalariga katta ta’sir qiladi.

Kristallar anizotropiyasi. Turli yo‘nalishlarda muhit fizik xossalarining har xil bo‘lishi anizatropiya deyiladi. Kristallar anizatropiyasi panjarada atomlarning turli yo‘nalishlarda turlicha zichlikda joylashishi bilan tushuntiriladi. Barcha kristallar anizatrop bo‘lib, amorf jismlar (oyna, smola) izotropdir, ya’ni ularning atomlari turli yo‘nalishlarda bir xil zichlikka ega.

Anizatropiya xossasi monokristallardan, ya’ni zarralari butun hajmi b o‘ylab bir xil joylashgan yakka kristallardan foydalanishda muhimdir. Monokristallar to‘g‘ri kristall qirralariga ega (tabiiy ko‘pyoqliklar shaklida) bo‘lib, mexanik, elektrik va boshqa fizik xossalariga ko‘ra ham anizatropdir. Chunonchi misning monokristali uchun nagro‘zkaning qo‘yilish yo‘nalishiga qarab mustahkamlik chegarasi 120 dan 360 MPa gacha o‘zgaradi.

Texnikada ishlatiladigan metall va qotishmalar, odatda, polikristall strukturaga ega, ya’ni ular ko‘p va turlicha oriyentirlangan, to‘g‘ri kristall qirraga ega bo‘lmagan hamda kristallitlar (yoki zarralar) deb ataladigan mayda kristallardan tashkil topgan. Polikristallning har bir zarrasida anizatropiya kuzatiladi. Biroq, turli zarralarda kristallografik tekisliklar turlicha, betartib oriyentirdar bo‘lganligi uchun polikristall turli yo‘nalishlarda bir xil xossaga ega bo‘lishi hamda anizatropiya kuzatilmasligi (zarralarning o‘lchamlari polikristall o‘lchamlaridan ancha kichik, miqdori esa nihoyatda ko‘p bo‘lganda) mumkin. Bu holat ko‘pincha polikristall jismlarni (ularni tashkil etuvchi ayrim zarralarning anizatropiya xossasiga ega bo‘lishiga qaramasdan) izotrop deb qarashga imkon beradi.

2. 
   Metallarni ikkilamchi kristallanishi
   

Suyuq holatdan qattiq (kristall) holatga o‘tish kristallanish deb ataladi. Kristallanish protsessi temperaturaga bog‘liq bo‘lib, ma’lum vaqt ichida sodir bo‘ladi. Shuning uchun sovish egri chiziqlari temperatura-vaqt koordinatalarida quriladi (3-rasm) Metallning o‘ta sovimasdan nazariy, ya’ni ideal kristallanishi protsessi TS ga erishilgach, temperatura pasayishi to‘xtaydi. Bu kristall panjaralarning shakllanishida atomlarning qayta gruppalanishi issiqlik ajralib chiqishi hisobiga sodir bo‘lishi (kristallanishning yashirin issiqligi ajralib chiqadi) bilan tushuntiriladi. Har bir toza metall (qotishma emas) qat’iy o‘zgarmas ma’lum temperaturasi yana pasayadi.

Amalda kristallanish pastroq temperaturada, ya’ni metallning T, Tn1, Tn2 temperaturalargacha o‘ta sovishda sodir bo‘ladi (masalan. 1,2 egri chiziqlar). O‘ta sovish darajasi (AT= TS-Tn) metallning tabiati va tozaligi hamda sovish tezligiga bog‘liq. Suyuq metall qancha toza bo‘lsa, u o‘ta sovishga shuncha moyildir. Sovish tezligi ortishi bilan o‘ta sovish darajasi ko‘tariladi, metall zarrachalari esa mayda bo‘lib qoladi, bu esa uning sifatini yaxshilaydi. Ishlab chiqarish sharoitida kristallanishning o‘ta sovish darajasi ko‘pgina metallar uchun 10 dan 300 S gacha yetadi. Sovish tezligi katta bo‘lganda u yuz gradusgacha yetishi mumkin.

Kristallanish protsessi ikki bosqichdan iborat: kristallarning paydo bo‘lishi (kristallanish murtagi yoki markazlari paydo bo‘ladi) va bu markazlardan kristallarning o‘sib chiqishi. Qotishmaning o‘ta sovish darajasi Tn dan past bo‘lganida suyuq metallning ko‘p uchastkalarida o‘sishga moyil bo‘lgan kristall murtaklari hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan kristallar avvaliga erkin o‘sadi va u yoki bu darajada to‘g‘ri geometrik shaklga ega bo‘ladi. Keyin o‘sayotgan kristallar bir-biri uchrashganda ularning to‘g‘ri shakli bo‘ziladi, chunki uchastkalarda yoqlarning o‘sishi to‘xtaydi. Subq metall erkin kirishi mumkin bo‘lgan yo‘nalishlaridagina kristall o‘sishi mumkin. Natijada avvalgi to‘g‘ri geometrik shaklga ega bo‘lgan kristallar qotgandan so‘ng ngoto‘g‘ri shaklni oladi. Ular kristallitlar yoki zarralar deb ataladi.

Kristallanish paytida hosil bo‘ladigan zarradarning o‘lchami faqat o‘z- o‘zidan paydo bo‘ladigan kristallanish markazlari soniga bog‘liq bo‘libgina qolmay, suyuq metallda doim mavjud bo‘ladigan erimagan aralashmalar miqdoriga ham bog‘liq bo‘ladi. Bunday erimagan aralashmalar kristallanishning tayyor markazlari bo‘lib hisoblanadi. Ularga oksidlar (masalan, Al2 O3) , nitridlar, sulfidlar va boshqa birikmalar kiradi. Ushbu metallda yoki qotishmada asosiy metall atomlarining o‘lchamlariga teng bo‘lgan qattiq zarrachalarnigina kristallanish markazlari bo‘la oladi. Bunday qattiq zarrachalarning kristall panjarasi tuzilishi va parametrlariga ko‘ra kristallanayotgan metall panjarasiga yaqin bo‘lishi kerak. Bunday zarrachalar qancha ko‘p bo‘lsa, kristallanayotgan metall zarralari shuncha mayda bo‘ladi.

Kristallanish markazlari hosil bo‘lishiga sovish tezligi ham ta’sir etadi. Sovish tezligi qancha yuqori bo‘lsa, kristallanish markazlari shuncha ko‘p paydo bo‘ladi va demak, metall zarralar ham paydo bo‘ladi.

Mayda zarralar oli uchun sun’iy kristallanish markazlari hosil qilinadi. Buning uchun suyultirilgan metallga (eritmaga) modifikatorlar deb ataladigan maxsus moddalar kiritiladi. Masalan, magniyli qotishmalarni modifikatsiya qilinganda uning zarralari 0,2-0,3 dan 0,01-0,02 mm gacha, ya’ni 15-20 marta kichiklashadi. Qumalarni modifikatsiya qilish uchun qotishmaga qiyin eriydigan birikmalar (karbidlar, oksidlar) hosil qiluvchi qo‘shimchalar kiritiladi. Masalan, po‘latni modifikatsiya qilishda alyuminiy, titan, vanadiy, alyuminiyli qotishmalarni modifikatsiya qilganda esa marganets, titan, vanadiydan foydalaniladi.

Ba’zan modifikatorlar sifatida sirtqi aktiv moddalar ham ishlatiladi. Ular suyuq metallda eriydi. Bu qatlam kristallning yanada o‘sishiga to‘sqinlik qilib, metallning tuzilishini mayda zarrali qiladi.

Metall quymaning tuzilishi. O‘suvchi kristallaming shakli ulaming bir-biriga tegish shartlari bilangina emas, balki qotishmaning tarkibi, qo‘shilmalar borligi va sovish rejimi bilan ham belgilanadi. Odatda, kristallar hosil bo‘lishi mexanizmi dendrit (daraxtsimon) xarakterga ega.

Dendrit kristallanish zarralarning notekis tezlikda o‘sishi bilan xarakterlanadi. Zarralar hosil bo‘lgach, ularning rivojlanish atomlar joylashishining zichligi katta va ular orasidagi masofa kichik bo‘lgan tekislik hamda panjara yo‘nalishlarida sodir bo‘ladi. Bu yo‘nalishlarda bo‘lg‘usi kristallning birinchi tartibli o‘qlari (1) deb ataluvchi uzun shoxchalar paydo bo‘ladi. (5-rasm) Keyinchalik birinchi tartibli o‘qlardan yangi ikkinchi tartibli o‘qlar (2), ikkinchi tartibli o‘qlardan esa uchinchi tartibli o‘qlar (3) o‘sib chiqadi va h.k. kristallana borish davomida yuqori tartibli o‘qlar hosil bo‘lib, ular asta-sekin suyuq metall egallab turgan oraliqlarni to‘ldira boradi.

Po‘lat quyma olishning real protsessini qo‘rib chiqamiz. Po‘lat quymalar metall qoliplarla (izlojnitsalarda) yoki uzluksiz po‘lat quyish qurilmalarida sovitish yo‘li bilan olinadi. Issiqlikning bir xil tezlikda chiqishini ta’minlash mumkin bo‘lmaganligi uchun qolipda po‘lat butun hajm bo‘yicha bir vaqtda qota olmaydi. Shuning uchun po‘lat qolipning sovuq devori va tubida kristallana boshlaydi, so‘ngra suyuq metallning ichi tomon yoyiladi.

Suyuq metall qolip devorlari 1 ga tekkanda dastlabki paytda o‘qlari teng bo‘lgan mayda kristallar zonasi 2 hosil bo‘ladi. (6-rasm)

Qattiq metall hajmi suyuq metall hajmidan kichik bo‘lganligidan qolip devori bilan qotgan metall orasida havo qatlami hosil bo‘ladi hamda metall devoriga tegishi natijasida devor qiziydi, shuning uchun metallning sovish tezligi kamayadi va kristallar issiqlik chiqayotgan ustunsimon kristallardan tashkil topgan zona 3 hosil bo‘ladi. Quymaning ichki zonasi 4 da sekin sovish oqibatida teng o‘qli oriyentirlanmagan katta o‘lchamli kristallar hosil bo‘ladi.

Quymaning eng oxirida soviydigan yuqori qismida sovish jarayonida metall hajmining kichrayishi oqibatida cho‘kish chuqurchasi 6 paydo bo‘ladi. CHo‘kish chuqurchasi ostidagi zona 5 da metall cho‘kish g‘ovaklari ko‘p bo‘lganligidan quymada zichligi past bo‘lgan qismi olib tashlanadi. Olib tashlangan qismi qayta eritishda foydalaniladi.

Quyma bir jinsli bo‘lmagan ximiyaviy tarkibga ega bo‘lib, u qancha katta bo‘lsa, quyma shuncha yirik bo‘ladi. Masalan, po‘lat quymada oltingugurt va fosfor konsentratsiyasi quyma sirtidan markazga tomon va pastdan yuqori tomon ko‘payib boradi. Quymaning ayrim zonalar bo‘yicha ximiyaviy bir jinslimasligi zonallikvatsiya deb ataladi. U metallning mexanik xossalariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

2. 
   Metallarning allotropik shakl o‘zgarishlari.
   

Allotropiya yoki polimorfizm deb, metallarning qattiq holatga turli kristall shakllarga ega bo‘lish xossasiga aytiladi. Bitta kristall shakldan boshqa shaklga o‘tish protsessi allotropik o‘zgarish deyiladi. Toza metall qizdirilganda allotropik o‘zgarish issiqlik yutilishi hisobiga o‘zgarmas temperaturada sodir bo‘ladi, bu esa kristall panjarani qayta qurish uchun ma’lum energiya sarflash zaruriyatini tug‘diradi. Temir, qalay, titan kabi ko‘pgina metallar allotropik o‘zgarishlarga ega. Masalan, temir 911-13920 S temperatura oralig‘ida yoqlari markazlashgan kub y=Fe panjaraga (YOMK) ega (7-rasm). 9110S gacha va 1393 dan 15390S gacha oraliqlarda temir hajmiy-markazlashgan kub (HMK) a=Fe panjaraga ega.

Metallning allotropik shakllarni а, в, у va h.k. harflar bilan belgilanadi. Metallning eng past temperaturadagi mavjud allotropik shakli a harfi bilan belgilanadi, bu harf metallning ximiyaviy element simvoliga indeks sifatida quyiladi va h.k.

Allotropik o‘zgarishlarda metallning xossalari, ya’ni metall hajmi (bu ayniqsa, qalay uchun xarakterlidir) va uglerodning eruvchanligi (temir uchun xarakterli) o‘zgaradi.

Metallar tuzilishini o‘rganish usullari. Metallar va qotishmalaming tuzilishi makro va mikroanaliz, rentgen, shuningdek defektoskopiya (rentgen, magnit, ultratovush) usullari bilan o‘rganiladi.

Makroanaliz usuli bilan makrostruktura, ya’ni oddiy ko‘z bilan yoki lupa yordamida ko‘rinadigan struktura o‘rganiladi. Bunda yirik nuqsonlar, ya’ni darzlar, cho‘kish chuqurchalari, gaz pufakchalari va boshqalar, shuningdek aralashmalarning metallda notekis taqsimlanganligi aniqlandi. metallning singan joyi, makroshlifi bo‘yicha aniqlanadi. Makroshlif metall yoki qotishma namunasi bo‘lib, uning bir tomoni jilvirlangan, yaxshilab yog‘dan tozalangan, maxsus reaktivlar ta’sir ettirilgan bo‘ladi va u 5-10 marta kattalashtiradigan lupa ostida kuzatiladi.

Mikroanaliz yordamida metall yoki qotishmaning strukturasi makroshliflar bo‘yicha aniqlanadi. Mikroshliflar makroanalizga tayyorlangani kabi tayyorlanadi, lekin u oyna kabi qo‘shimcha jilolanadi. Shliflar 3000 marta kattalashtiradigan optik mikroskop ostida qaytgan yorug‘likda ko‘riladi. Metall zarralari turlicha yo‘nalganligi sababli maxsus reaktivlar ularga turlicha ta’sir qiladi va ulardan mikroskop ostida yorug‘lik ham turlicha qaytadi. Qotishmada struktura hosil

qiluvchilar ham reaktiv ta’sirdan turlicha yeyiladi. Elektron mikroskopda juda

yupqa strukturaga ega bo‘lgan bloklar, fragmentlar, dislokatsiyalar replika - nusxalar 100 000 marta kattalashtirib ko‘riladi. Bu muhi analiz bilan zarralarning o‘lchamlari va shakli, strukturani hosil qiluvchilar, metall bo‘lmagan aralashmalar va ularning xarakterlari (darzlar, g‘ovkalar va h.k.), termik ishlov berish sifati aniqlanadi. Mikrostruktura aniq bo‘lsa, metall xossalarining o‘zgarish sabablarini tushuntirib berish mumkin.

Rentgen analizi yordamida metallarning atom strukturasi, kristall

panjaralarning turi va parametrlari, shuningdek uning ichkarisidagi nuqsonlar o‘rganiladi. Bu analiz kristall panjara atomlari qatori rentgan nurlarining

difraksiyasiga (qaytarishiga) asoslangan bo‘lib, u nuqsonlarni (g‘ovaklik, darzlar, gaz pufaklari, shlakli aralashmalar va boshqalarni) metallni sindirmay aniqlash imkonini beradi. Rentgen nurlari metallning nuqsonli yerlarida yaxlit metallga qaraganda kam yutiladi. Shuning uchun fotoplyonkada bunday nur shakliga mos bo‘lgan qora dog‘lar hosil qiladi.

Magnit usulda magnitli metallardagi (po‘lat, nikel va h.k.) 2 mm gacha chuqurlikda joylashgan nuqsonlar (turli xildagi darzlar, metall bo‘lmagan aralashmalar va h.k.) aniqlanadi. Buning uchun sinalayotgan buyum magnitlanadi; buyum sirti temir kukuni bilan qoplanadi, sinchiklab tekshiriladi va magnitsizlantiriladi. Nuqson atrofida bir jinsli bo‘lmagan maydon hosil bo‘ladi, natijada magnit kukuni nuqson shaklini ko‘rsatib turadi. Magnit induksion usul ko‘pincha termik ishlov berilgan qotishmalardagi (buyumlardagi) struktura o‘zgarishlarga baho berishda ishlatiladi.

Ultratovushli usul bilan amalda istalgan o‘lchamdagi buyum va zagotovkalar metallning sifatini tekshirish mumkin. Impulsli, ultratovushli defektoskoplarda ultratovush to‘lqini shchup-tarqatkichdan tekshirilayotgan buyumlarga yuboriladi. Ultratovush u yoki bu nuqsonga duch kelganda undan qaytadi. Ultratovushdan butun holicha saqlab qolish zarur bo‘lgan rotorlar, relslar, pokovkalar, prokatlar kabi buyumlarni tekshirishda foydalaniladi.

Glossariy

Metallar - temperatura pasaygan sari elektr o‘tkazuvchanligi ortadigan issiklikni yaxshi o‘tkazadigan, bog‘lanuvchan va uziga xos yaltiroklikka ega bo‘lganelementlar moddalar deb ataladi.

Kristall panjara -kristallarni tashkil etgan zarrachalar shu kristallarni hajmida batartib geometrik tarzda joylashadi, bu joylashish kristall panjara deb aytiladi

Metallarni qattiqligi -bir metalni unga boshqa bir qattiqroq metalni botishiga

qarshilik kursatish xossasiga aytiladi

Allotropiya - metallaming qattiq holatga turli kristall shakllarga ega bo‘lish xossasiga aytiladi