Yakuniy biznes. 1-Savol. Tadbirkorlik faoliyati subyekti huquqlarining ustuvorligi deganda nimani tushunasiz?

39-Savol.
Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazilishining ahamiyatini tahlil qiling.
Javob:
Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi Nizomga 66-sonli Prezident qaroriga ko’ra tadbirkorlik subyektini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish (davlat ro‘yxatidan o‘tkazish) — ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organning tadbirkorlik subyektlarining ro‘yxatdan o‘tkazish ma’lumotlarini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda Tadbirkorlik subyektlari yagona davlat reyestriga (keyingi o‘rinlarda Reyestr deb ataladi) kiritish bilan bog‘liq bo‘lgan harakatlari hisoblanadi.
2-bob. Ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi
9. Davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun ariza beruvchi “biznesni ro‘yxatdan o‘tkazish” — davlat xizmatini tanlaydi va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun quyidagi belgilangan ariza shakllari bo‘yicha:
ushbu Nizomga muvofiq yuridik shaxs tashkil etmagan tadbirkorlik subyektlarining
ushbu Nizomga muvofiq tadbirkorlik subyektlari — yuridik shaxslarning uni ko‘rsatishga so‘rovnomani (keyingi o‘rinlarda so‘rovnoma deb ataladi) shakllantiradi.
10. Ariza beruvchi tomonidan so‘rovnoma shakllantirilishi bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Ariza beruvchi so‘rovnomani so‘ralayotgan ma’lumotlarni kiritish va Tizim tomonidan umumiy ma’lumotnomadan taklif etilayotgan ma’lumotlarni tanlash yo‘li bilan shakllantiradi. Ariza beruvchi so‘rovnomani shakllantirishni istalgan bosqichda to‘xtatish yoki davom ettirish huquqiga ega.
Davlat axborot resurslarida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar, ariza beruvchining Yagona identifikatsiyalash tizimidan olingan haqiqiy shaxsiy ma’lumotlarini inobatga olgan holda Tizim tomonidan avtomatik tarzda shakllantiriladi. Tizim har bir bosqichda so‘rovnomada shakllantirilgan ma’lumotlarni saqlab boradi.
11. Ariza beruvchi tomonidan firma nomini tanlash bir xilligining tekshirilishi Tizim tomonidan avtomatik tarzda amalga oshiriladigan, lotin alifbosidagi erkin firma nomlaridan so‘rovnoma shakllantirilganda amalga oshiriladi.
Ariza beruvchi u tomonidan firma nomi tanlanayotganda O‘zbekiston Respublikasining “Firma nomlari to‘g‘risida”gi Qonuni, shuningdek yuridik shaxslar nomlari to‘g‘risidagi boshqa qonun hujjatlari talablariga rioya etmaganlik uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javob beradi.
So‘rovnoma shakllantirilganda tanlangan firma nomi Tizim tomonidan 60 kalendar kuniga ariza beruvchi nomiga saqlanib turadi.
Agar ariza beruvchi shakllantirilgan so‘rovnomani ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organga ushbu bandda ko‘rsatilgan muddat mobaynida jo‘natmagan bo‘lsa, ariza beruvchi tomonidan tanlangan firma nomining belgisi Tizim tomonidan bekor qilinadi. Bunda ariza beruvchi tomonidan shakllantirilgan boshqa ma’lumotlar ularni ochib ko‘rish, o‘zgartirish va so‘rovnomani shakllantirishni davom ettirish imkoniyati bilan Tizim tomonidan tegishlicha foydalanuvchining shaxsiy kabineti yoki “tadbirkorlik subyektining shaxsiy kabineti”da saqlanib turadi.
Firma nomini qayta tanlash ushbu Nizomda nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.
12. Tizim vositasida davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun tegishlicha so‘rovnomaga quyidagilar ilova qilinadi:
davlat tilidagi ta’sis hujjatlari;
monopoliyaga qarshi organning dastlabki rozilik berilganligi to‘g‘risidagi qarori — davlat ishtirokidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlar, shuningdek ularning affillangan shaxslari uchun;
topshirish dalolatnomasi — qo‘shib yuborilganda;
taqsimlash balansi — bo‘lishda va ajratib chiqarishda.
Topshirish dalolatnomasi va taqsimlash balansi qayta tashkil etilayotgan yuridik shaxslarning barcha kreditorlari va qarzdorlariga nisbatan barcha majburiyatlari bo‘yicha, shu jumladan taraflar bahslashayotgan majburiyatlar bo‘yicha, huquqiy vorislik to‘g‘risidagi qoidalarni o‘z ichiga olgan bo‘lishi kerak — qayta tashkil etish yo‘li bilan tuzilayotgan tadbirkorlik subyektlari uchun.
Agar taqsimlash balansi qayta tashkil etilgan yuridik shaxsning huquqiy vorisini aniqlash imkonini bermasa, unda yangidan paydo bo‘lgan yuridik shaxslar qayta tashkil etilgan yuridik shaxsning o‘z kreditorlari oldidagi majburiyatlari bo‘yicha solidar javobgar bo‘ladilar.
Ariza beruvchi ta’sis hujjatlarini o‘z ixtiyoriga ko‘ra qonun hujjatlari talablarini inobatga olgan holda namunaviy shakllar asosida yoki boshqa shakllarda rasmiylashtirish huquqiga ega.
13. So‘rovnomaga ilova qilinayotgan hujjatlar elektron hujjat shaklida bo‘lishi kerak.
Ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organga so‘rovnomani qog‘ozda rasmiylashtirilgan hujjatlarning “PDF” (portable document format) formatida skaner qilingan nusxalari shaklida ilova qilgan holda jo‘natishga yo‘l qo‘yiladi.
Davlat ro‘yxatidan o‘tkazish (qayta ro‘yxatdan o‘tkazish) uchun yuborilgan so‘rovnomalar:
ikki va undan ortiq muassislari bo‘lgan tadbirkorlik subyektlari — yuridik shaxslarda muassisning so‘rovnomada ko‘rsatilgan elektron pochta manziliga Tizim tomonidan yuborilgan xabarnoma va uning muassisligini Yagona identifikatsiyalash tizimi orqali identifikatsiyalashni tasdiqlash yo‘li bilan har bir muassisning muassislar tarkibiga kiritilganligiga roziligi mavjud bo‘lishi kerak, O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lmagan shaxslar bundan mustasno;
muassislari tarkibida O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lmagan shaxslar ko‘rsatilgan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar, chet el sarmoyasi ishtirokidagi korxonalar, boshqa tadbirkorlik subyektlari — yuridik shaxslarda majburiy tartibda ko‘rsatilgan shaxslarning elektron raqamli imzosi (keyingi o‘rinlarda ERI deb ataladi) bilan imzolanadi.
Ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organga yuborilayotgan har bir alohida hujjat barcha autentik belgilari haqiqiyligi saqlanishini ta’minlovchi (har bir dyuymga 200 nuqtadan kam bo‘lmagan) alohida fayl ko‘rinishida so‘rovnomaga ilova qilinishi kerak. Har bir fayl o‘lchami 10 Mbdan oshmasligi kerak.
14. Ariza beruvchi so‘rovnoma shakllantirilishi oxiriga yetganidan so‘ng stavkasi “Davlat boji to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq Tizim tomonidan avtomatik tarzda aniqlanadigan davlat bojini Tizim tomonidan taklif etilayotgan quyidagi to‘lov usullari orqali to‘lashni amalga oshiradi:
Internet jahon axborot tarmog‘i orqali real vaqt rejimida — bank kartasi va ulangan “SMS xabar berish” xizmati yordamida naqdsiz hisob-kitob ko‘rinishida;
O‘zbekiston Respublikasi banklarining kassalari orqali — Tizim tomonidan shakllantirilgan so‘rovnomaning noyob raqami ko‘rsatilgan holda naqd yoki naqdsiz hisob-kitob ko‘rinishida;
hisob raqamidan bank o‘tkazmasi yordamida naqdsiz hisob-kitob ko‘rinishida.
To‘langan davlat boji qaytarilmaydi, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ortiqcha to‘langan summalar bundan mustasno.
15. Davlat boji to‘langan paytdan boshlab ushbu Nizomning talablari inobatga olingan holda so‘rovnoma Tizim foydalanuvchisiga — ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ mas’ul xodimining shaxsiy kabinetiga avtomatik tarzda xabarnoma yuboradigan Tizim tomonidan saqlanadi.
16. Tizim ushbu Nizomga  nazarda tutilgan davlat ro‘yxatidan o‘tkazish muddatlarida ariza beruvchi tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarni tekshiradi va ular Tizimning tegishli ma’lumotlar bazalariga muvofiq bo‘lganda:
Reyestrga avtomatik tarzda tegishli yozuvlar kiritish yo‘li bilan davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni amalga oshiradi;
ushbu Nizomga muvofiq tegishli shakllar bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomani shakllantiradi;
ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomani, ta’sis hujjatlarini elektron hujjatlar repozitoriysida saqlaydi;
elektron hujjatlar depozitoriysida davlat ro‘yxatidan o‘tkazishga, qayta ro‘yxatdan o‘tkazishga rad etishni shakllantiradi va saqlaydi.
Yuridik shaxslar uchun — ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomaga, ta’sis hujjatlariga havola (giperhavola) shaklidagi xabarnoma avtomatik tarzda Tizim foydalanuvchisining — ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ mas’ul xodimining ERIsi bilan imzolanadi va “tadbirkorlik subyektining shaxsiy kabineti”ga, shuningdek so‘rovnomada ko‘rsatilgan elektron pochta manziliga jo‘natiladi.
Ariza beruvchi tomonidan tegishli elektron hujjatlar Yagona portaldagi “tadbirkorlik subyektining shaxsiy kabineti” orqali qabul qilib olingan payt ushbu bandda nazarda tutilgan elektron hujjatlar berilgan vaqt bo‘lib hisoblanadi.
17. Ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomada, ta’sis hujjatlarida Tizim foydalanuvchisining — ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ mas’ul xodimining ERIsi va QR-kod (matritsali shtrix kod), shuningdek identifikatsiya raqamlari bo‘lishi kerak.
QR-kod tegishli dasturiy-apparat vositalari bilan o‘qilganda ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomaning, ta’sis hujjatlarining identifikatsiya raqamlari va Yagona portaldagi elektron hujjatlar repozitoriysiga havolalar (giperhavolalar) bo‘lishi kerak.
Yakka tartibdagi tadbirkor, oilaviy tadbirkorlik subyekti ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomada jismoniy shaxsning fotosurati aks ettirilgan bo‘lishi kerak.
18. Ariza beruvchi yuridik shaxslar uchun — Yagona portaldagi elektron hujjatlar repozitoriysida saqlanayotgan ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomani, ta’sis hujjatlarini erkin olish, shuningdek ularning nusxalarini qog‘ozda chop etish huquqiga ega.
19. Davlat ro‘yxatidan o‘tganidan so‘ng tadbirkorlik subyekti qonun hujjatlarida belgilangan tartibda bank hisob raqamlarini ochish uchun banklarga murojaat qiladi. Bank hisob raqamlarini ochish uchun ro‘yxatdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomaning, ta’sis hujjatlarining asl nusxalarini va nusxalarini taqdim etish talab qilinmaydi.
Banklar Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish bo‘yicha moliyaviy choralar ishlab chiquvchi guruhning (FATF) talablaridan kelib chiqib, ariza beruvchilarni masofadan turib identifikatsiya qilish uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlar mavjud bo‘lganda,muassislari O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari bo‘lgan yuridik shaxslar hamda yakka tartibdagi tadbirkorlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish jarayonida ularga milliy va chet el valyutasidagi bank hisobvaraqlarini masofadan turib ochishi mumkin.
Bank hisobvarag‘i Tizimda joylashtirilgan bank hisobvarag‘i shartnoma ofertasini akseptlash yo‘li bilan ochiladi.
Bunda mazkur tadbirkorlik subyektlari tomonidan qonunchilikda belgilangan tartibda va shaklda imzolar namunalari qo‘yilgan ikki dona varaqcha hamda ular nomidan pul-hisob-kitob hujjatlarini imzolash vakolatiga ega bo‘lgan shaxsning shaxsini tasdiqlovchi hujjati (pasport yoki uni o‘rnini bosadigan hujjat) to‘lovlar amalga oshirilishidan oldin bankka istalgan vaqtda taqdim etilishi mumkin. Shaxsni tasdiqlovchi hujjatdan nusxa olinib, asli qaytarib beriladi.
20. Tadbirkorlik subyektlari davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganda, shuningdek ular tomonidan tadbirkorlik faoliyati amalga oshirilganda muhr va shtamplar, shuningdek ularning eskizlarini tayyorlash talab qilinmaydi.