-зор
|
ф. jlз — бирор нарса кўп бўлган жой маъносини ифодаловчи қўшимча] отларга қўшилиб, асосдан англашилган предмет-нинг кўп тўпланган ёки мўл бўлган ўрнини билдирадиган отлар ясайди: бодомзор, гул-зор, илонзор, олмазор, пахтазор, узумзор, чакалакзор. қамишзор.
|
46
|
-жон II
|
ф. jjU. — қалб, дил; руҳ] турли сўз туркумларига оид бирликлардан сифат ясайди (бундай сўзларнинг баъзилари форс-ча изофалардан иборат): жонажон, нимжон, оромижон, роҳатижон, қақажон
|
47
|
-дўз
|
ф. jja — тикувчи; jj — «тик-моқ, тикиб қўймоқ, чатмоқ, чокламоқ» фл. нинг ҳоз. зам. шакли] асосдан анг-лашилган предметни тикувчи ҳунарманд маъносидаги от ясайди: дўппидўз, зардўз, каштадўз, мўйнадўз, чопондўз, этикдўз
|
48
|
-дор
|
ф. _>Ь — эга бўлувчи; сакдовчи, қў-риқловчи; ^i^ilj — «бирор нарсага эга бўлмоқ, эгалламоқ».фл. нинг ҳоз. зам. шак-ли] асосан от туркумидаги сўзлардан қу-йидаги маъноли сифатлар ясайди: 1) отларга қўшилиб, шу сўз орқали ифодаланган предметга эгаликни, ўша маънодаги нарса ёки ҳодисанинт мавжудлигини англатади: айбдор (киши), байроқдор, диндор (одам), нишондор, рангдор (чит), қарздор (одам), ҳомиладор (аёл); 2) сўз асосидан англа-шилган тушунчанинг (предмет, хусусият-нинг) ортиқпигини, катталигини билди-рувчи сифатлар ясайди: гўштдор, донгдор, жаҳлдор, пулдор, ширадор, ҳосилдор, ҳусндор каби
|
49
|
-дон II
|
[ф. — бшгувчи; ,j~ ,.л! j — «бил-моқ, хабардор бўлмоқ; ўрганмоқ; билиб олмоқ» фл. нинг ҳоз. зам. шакли] отларга қўшилиб, «билувчи» маъносидаги, шахс-нинг характерини, хусусияти, белгисини кўрсатувчи сифат ясайди: билимдон, гап-дон, қадрдон, ҳисобдон
|
50
|
дон I
|
[ф. tjlj — бирор нарса сакданади-ган идиш маъносидаги қўшимча] отларга қўшилиб, бирор предметни сақлаш учун хосланган нарса, идиш оти ясайди: гулдон, кулдон, сиёҳдон, сувдон, сурмадон, туздон, ўқдон, қаламдон каби
|
51
|
дар-
|
[ф. jj — -да, ичида, давомида; бўй-лаб] форс тилидан тайёр ҳолда ўзлашган даргумон, дарғазаб, дарҳақиқат, дарҳол каби сўзлар таркибида ажратилади; ўзи қўшилган асос англатган тушунчага эгалик, шу нарса қуршовида бўлиш маъноларини билдиради; -ли, -да қўшимчаларининг маъносига тўғри келади. Қиёс: даргумон // гумонли // гумонда; дарҳақиқат // ҳақиқатда. -дек // -дай қ. -дай // -дек. -:гн \.цхж.1гчши \iXMiprn-Kc.iacn. ксла-си ёки утган зямонда бажарилганлиги ёки бажарилажагини кўрсатадиган тусловчи аф-фикс: ишлайди, ўқийди; ёзади, теради; ёзди, келди, ўқиди каби. Бу қўшимча -ар аффикси воситасида ясалган сифатдошларга қўши-либ, давомлилик, такрорланиш каби маъ-но англатувчи шакл ҳосил кзллади: борарди, келарди, кўрарди, сузарди, ташларди каби.
|
52
|
-гўй
|
[ф. — айтувчи, сўзловчи; Л — «айтмоқ, сўзламоқ» фл. нинг ҳоз. зам. шак-ли] отларга қўшилиб, асосдан англашилган иш-ҳаракат, ҳодисани доим бажариб (ай-тиб) турадиган шахс отини ясайди: ваъда-гўй, дуогўй, насиҳатгўй, ҳақиқатгўй
|
53
|
-гоҳ
|
[ф. olS — вақт, пайт; қўшма сўзнинг ўрин билдирувчи иккинчи қисми] асосдан англашилган воқеа-ҳодиса билан боғланган ўринни билдирувчи от ясайди: жанггоҳ, оромгоҳ, сайилгоҳ, қароргоҳ каби
|
54
|
-гир II
|
ф. jJL — тутувчи, ушловчи; бўй-сундирувчи; jii£ — «олмоқ, тутмоқ, уш-ламоқ; босиб, эгаллаб олмоқ, бўйсундир-моқ» фл. нинг ҳоз. зам. шакли] отларга қўшилиб, асос англатган нарсани тутиб, ушлаб олувчи, ўзига бўйсундирувчи маъ-носидаги шахс отини ясайди: жаҳонгир, оламгир, фазогир
|
55
|
-гар
|
[ф. jS < jLS — иш, фаолият; қил-миш, хатти-ҳаракат] отларга қўшилиб, асос-дан англашилган тушунча билан шуғул-ланувчи, уни бажарувчи маъноларини бил-дирадиган, шахсга хос белги сўзларини ҳосил қилади. Улар бугунги кунда шахс оти сифатида қўлланади: жодугар, иғвогар, сеҳр-гар, ситамгар, фирибгар. Шунингдек, -чи билан биргаликда ҳам келади: савдогарчи. Бу плеонастик аффикслардир. Бунда улардан бири семантик жиҳатдан кучсизланиб, сўз ясовчидан шакл ясовчига ўтади
|
56
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |