Ya. O. Ruzmetov

12.2.2-chizma. 0 ‘lchash kallagi sxemasi
Qiya relslarga tushgan gildirak juftligi pastga harakatianadi va 
chekka uzgich 16 ni tutashtiradi (12.2.2-chizma), u ajratish mexanizmiga 
buyruq uzatadi, tirgaklar pastga tushadi va oichash uchun navbatdagi 
gildirak juftligini o‘tkazadi. Barcha oichash sikli takrorlanadi.
186

---

123. Katta gabaritli detal va uzellarni
niexanizatsiyalashtirilgan nazorati
Katta gabaritli detal va uzellarni optik-mexanik usulda oichash va 
nazorat qilishni mexanizatsiyalashtirish oichash jarayonida nazorat 
qilinayotgan ob’yektni qo‘zg‘almas holatida kollimatsiya, vizirlash va 
odimli oichash omillariga asoslangan.
Yuzani vizirlashda (12.3.1-chizma) ko‘rish trubasidan foydalaniladi, 
uning optik o‘qi 5 masshtabli chizgichlar va ko‘rish trubasi obyektivi- 
dan turli masofaiarda joylashgan oichash markalari 6 kuzatishda fazo- 
dagi berilgan yo‘nalish bilan moslashtiriladi. Ko‘rish trubasining asosi 
linzalaming teleskopik tizimi b o iib , u obyektiv 1, okulyar 3 va to‘r 4 
dan tarkib topgan. Obyektiv va okulyar orasida masshtabli chizgichlar 
yoki oichash markalaridan aniq tasvir olish uchun fokuslovchi linza 2 
harakatlanadi. To'r 4 shtrixlarining masshtabli chizgichlar yoki oichash 
markalaridagi shtrixlar mos kelmasligi bo‘yicha tekshirilayotgan detal 
yuzasining yassi emasiigi aniqlanadi.
12.3.1-chizma. Vizirlash sxemasi

---

12.3.2. - cfaizma. Kollimatsiya usuli bilan tekshirish sxemasi
Kollimatsiya usuiida ko‘rish trubasi 1 ning optik o ‘qi yordamchi 
asbob-kollimator 6 optik o’qi bilan moslashtiriladi. Kollimator deb mar- 
kazida kesishma hosil qiluvchi nurlaming parallel oqimini beruvchi 
optik tizimga aytiladi. Kollimator asosiga obyektiv 3, G yoki 0,3 mm ga 
1 m boiinmali burchakli to‘r 4 dan tarkib topgan linzalaming optik 
tizimi olingan. Bir vaqtda kollimator optik o‘qini ko‘rish tmbasimng op­
tik o‘qiga nisbatan chiziqli va burchak siljishlarini o'lchash talab qilin- 
ganda kollimator obyektivi oldiga yupqa shisha palstinkasiga yuri-tilgan, 
boim a qiymati 0,5 mm boigan shkalali maxsus oichash markasi 2 o‘r- 
natiladi. To‘r va markaning shkalalari kesishmalari markazlari koi-lima- 
tor optik o‘qi bilan moslashtiriladi. Shkalalar lampa 5 bilan yoriti-ladi.
Seriyali ishlab chiqarilgan NT nivelirli optik tizim qoilanilgan holda 
ishlab chiqarilgan kollimatorlar xatoligi 4,5 yoki 1 m uzunlik uchun 
0,023 dan ortmaydi.
Bu usul bilan dizellaming bloklari, ramalari va tirsakli vallarining 
optik-mexanik usulda oichash amalga oshiriladi.