Ya. O. Ruzmetov

Nazorat savollari
1. Ishlab chiqarish jarayoni va ulaming turlari.
2. Ishlab chiqarishda texnik tayyorgarligining mohiyati.
3. Ishlab chiqarishdagi konstruktorlik tayyorgarlik asoslari.
4. Ishlab chiqarish jarayonidagi operatsiyalarga ta’rif bering.
5. Ishlab chiqarish jarayonidagi sikl tushunchasi.
6. Ishlab chiqarish jarayonining turlari va klassifikatsiyasi.
59

---

Ill BOB
MEHNATNI ILMIY TASHKILLASHTIRISH (MIT)
Mehnatni ilmiy tashkil etish (MIT) ning asosiy maqsadlaridan biri 
bu ish rejasini, huquqlami, majburiyatlami va javobgarlikni belgilangan 
holda tashkilotlarda yoki ishchilar orasidagi mehnatni tashkillash va 
hamkorlash.
Mehnatni taqsimlashning asosiy prinsipi uni shunday o‘matish 
kerakki, qachonki u katta unumdorlik va u bilan mehnatni mazmunli 
qilgan holda ishchini ijodiy qobiliyatini rivojlanishiga olib keladi.
Tashkilotlarda quyidagi mehnatni taqsimlash shakllari mavjud:
1. Funksional taqsimlash: 2. Texnologik: 3. Malakaviy.
Mehnatni funksional taqsimlash tashkilotning ishchi guruhlari 
orasida amalga oshiriladi.
Har bir guruh ishchisining vazifasi o‘z xarakteriga nisbatan ajraladi.
Mehnatni texnologik taqsimlash ish jarayonini bosqich va alohida 
operatsiyalarga boTishdan tashkil qiladi. Natijada maxsus sexlar va 
bo‘limlar paydo boiadi. Boiimlarda shunda har xil ish va operatsiyalar 
olib borish mumkin.
Mehnatni texnologik taqsimlashning boshqa turi bu operatsion 
taqsimlash, ya’ni texnologik jarayonni operatsiyalarini ish joylarga 
taqsimlash va biriktirish.
Bunday mehnat taqsimlash afzallikiarga ega. A w al u ishchining ish 
faoliyatini belgilangan ishlar bilan chegaralaydi. Bu ish qobiliyatini va 
epchillikni o'sishga olib keladi.
Operatsiyalar bo'yicha mehnatni taqsimlash ish joyini talablarga 
muvofiq tashkillashtirishni yengillashtiradi. Bu hoi yuqori unumdorli ish 
joylami yaratishni vujudga keltiradi.
Mehnatni malakali taqsimlashda, yuqori malakali ish, past malaka- 
lidan ajraladi va ishchilami razryadi bo‘yicha taqsimlaydi.
60

---

Tashkilotlarda ishni taqsimlash uni hamkorlashga olib keladi. Ish 
hamkorligi umumiy ishning qisman jarayonlarini 
oshirayotgan 
ishchilaming o‘zaro aloqasida ifodalanadi.
Ishchilaming yaqin mehnat hamkorligi ishlab chiqarish brigada- 
larida kuzatiladi.
Ishlab chiqarish brigadasi birlashishi o'zida aks etadi. Bu guruhda 
bir xil yoki har xil kasb egalari birlashib ishlab chiqarish vazifalarini 
bajarishadi va umumiy holda natijalarga javob beradi.
Brigada biriktirilgan ishchilarda mehnatning yaqin hamkorlik va 
butunlay o ‘zaro tushunishi mavjud bo‘lishi kerak. Brigada ishini taqsim- 
layotganda shunga e’tibor berish kerakki, ishchilaming ma’suliyati 
yo‘qolmagan holda har bir ishchining mehnat natijasini kuzata olish 
kerak.
Brigadaga shaxsiy rejalashtirilgan ish beriladi - mahsulot soni, 
ishlab chiqarish normasi yoki vaqt normasi, materiallami iste’molini 
cheklash va h. k.. Brigadani eng tajribali va malakali ishchi boshlab, 
boshqa ishchilar bilan teng holda ish olib boradi, shu vaqtda tashkilotchi 
burchini ham amaiga oshiradi, y a’ni ishni ishchilar orasida taqsimlaydi, 
ishchilarga ko‘rsatmalar beradi, ishlab chiqarish va mehnat intizomiga 
rioyalikni kuzatadi, qilingan ishning sonini va sifatini tekshiradi.
Vagon ta’mirlash zavodlarida 2 xil brigada tashkil qilinadi - maxsus 
va umumiy.