Я. Алиев – тдиу “Саноат иқтисодиёти” кафедраси доценти, и ф. д

 
2.2. Корхоналарда сифатни бошқаришга тизимли ёндашув 
ва АҚШ тажрибаси 
АҚШ фирмаларининг характерли томони шуки,улар ишлаб 
чиқаришнинг айрим участкаларида тажрибавий тугараклар ташкил 
қилишади ва ижобий натижадан сўнгина уни кенг кўламда жорий 
қила бошлайдилар. 
АҚШ да тўгарак аъзолари иш вақтида ҳафтасига бир марта 1 
соат ичида йиғилишади, тўгаракнинг ишлари эса ишдан ташқари 
пайтда ўтказилиб, уларга оширилган ставкаларда ҳақ тўланади. 
Аксарият ҳолларда АҚШ фирмаларидаги сифат тўгараклари 
1,5-2 йил мобайнида фаолият юритадилар, холос. Бунга асосий 
сабаб фирма раҳбарлари томонидан уларни буткул қўллашнинг 

---

24 
йўқлиги, тўгарак аъзоларининг қўшимча харажатлар билан боғлиқ 
таклифларнинг қондиравермаслиги ва ўқитиш тизимининг етарли 
даражада мукаммал эмаслигидадир. Шунинг учун ҳозирга келиб, 
уларга маълум талаблар қуйилиши кераклигини ҳаётнинг ўзи талаб 
қилмоқда. 
АҚШ да сифат тўгаракларидаги ташкилий гуруҳларга 
қуйиладаган талаблар: 
1.
Тўгаракда қатнашиш ихтиёрий бўлиши лозим. Тўгарак 
аъзолари ва уларнинг раҳбарлари ҳал қилинувчи 
муаммоларни ўзлари танлайдилар. 
Тўгаракда 
фақат 
маъмуриятга 
тегишли 
муаммолар 
қурилмайди. Тўгаракнинг тузилишида муаммоларни ҳал қилиш 
принципларини ўрганадилар, бу ўз навбатида, тўгаракнинг 
келгусидаги ишларининг муваффақиятли бўлишига асос бўлади. 
Тўгарак қатнашчилари иш вақтида йиғилишади (ҳафтасига 1 соат). 
Йиғилишнинг умумлашган тартиби, очиш, янги аъзоларни қабул 
қилиш, умумий тавсифга эга бўлган янгиликлар ва ташкилий 
масалалар – 5 дақиқа, тўгарак ишининг хафталик якуни – 5 дақиқа, 
маҳорат оширишда янгиликлар ва янги материаллар ўрганиш 
ҳақида – 5 дақиқа, амалий масалаларга қўлланувчи янги 
ўзлаштирилган билимлар – 5 дақиқа. 
2. Тўгарак раҳбарлари етарли малакага эга бўлмоғи, ишонч 
қозонмоқлиги ва тўгаракни бошқаришга ихтиёрий розиликларини 
бермоғи лозим. Улар фирма бошлиқлари ва касаба уюшмалари 
билан алоқада бўлишлари шарт. 
З. 
Ҳамма 
даражадаги 
мутахассислар 
техникавий 
маслаҳатчилар 
сифат 
тўгараги 
ишига 
ёрдам 
беришга 
мажбурдирлар, уларнинг илтимосига биноан мажлисларга 
қатнашиши ҳам мумкин. 
4. Кичик ва ўрта ҳолдаги фирмалар ўзларининг сифат тўгараги 
ишларини мувофиклаштирувчи ходимига эга бўлади, катта 
фирмаларда эса бундай шахслар ва ундан ортиқни ташкил этиши 
мумкин. Мувофиқлаштирувчи ходим сифат тўгараги ва тўгараклар 
орасида ҳамда раҳбарият ўртасидаги алоқа ўрнатувчи шахсдир. 
5. Фирма таркибидаги ўрта раҳбарлар усталар, технологлар 
томонидан доимий ҳимоя қилинади. 
6. Фирманинг энг юқори раҳбарияти томонидан сифат 
тўгаракларининг режаларини ҳимоя қилиш кафолатланади. 
АҚШ да ўз режаларига эга бўлган 300 та сифат тўгаракларида 

---

25 
ўтказилган сўроқлаш натижалари қуйидагиларни кўрсатади. Сифат 
тўгарагининг имкониятлари қанақа деган саволга фирмалар 
қуйидагича жавоб беришди (фоиз ҳисобига): 
"чегарасиз" – 0, 
"фавқулотда самарадор" – 37, 
"яхши, ҳамма вақт эмас" – 32, 
"яхши, лекин ютуқ бундан ортиқ бўлиши мумкин эди" – 8, 
"жуда чегарали, ютуғи эса кафолатсиз" – 1. 
Сифат тўгаракларининг самарадорлиги ҳақидаги фикр жуда 
эътиборга сазовордир, сўралганлардан 30 фоизи ҳар бир 
сарфланган доллар эвазига 1 доллардан 3 долларгача ойлик 
тариқасида, 10 фоизи эса 4 дан 12 долларгача олганликларни 
айтдилар. Сўралганларнинг 48 фоизи эса ўзларининг бу масалада 
аниқ маълумотлари йўқлигини кўрсатди, фақат 12 фоизи эса бу 
ҳаракатлар ўзини ўзи оқлай олмайди деб жавоб берди.