Y. R. Toshmatov, Sh. A. Sulaymonov, G’. O. Mamajanov Namangan-2017

Monoterpen (achchiq) glikozidlar 
Bu guruhga kiruvchi glikozidlarning aglikonlari monoterpenlar va 
ularning hosilalaridan tashkil topgan. Aglikonlar bir yoki bir nechta molekula 
monosaxaridlar (ba’zan spetsifik yoki disaxaridlar) bilan birlashib, o’z 
glikozidlarini hosil qiladi. 
Tibbiyotda ishlatiladigan tarkibida monoterpen glikozid bo’lgan 
o’simliklarning hammasi va glikozidlari achchiq mazaga ega. Shuning uchun bu 
guruh glikozidlar achchiq glikozidlar nomi bilan ham yuritiladi. 
O’simlikning tarkibida achchiq mazali birikmalar ko’p uchraydi. Lekin 
ularning hammasi ham achchiq glikozidlarga kiravermaydi. Achchiq 
glikozidlar me’da suyuqligining reflektor ajralishini kuchaytiradi va ishtaha 
ochadi, organizmga boshqacha fiziologik ta’sir ko’rsatmaydi. Boshqa achchiq 
moddalar esa organizmga turlicha fiziologik ta’sir etadi. Masalan: 
alkaloidlar (xinin, kapsaitsin, piperin), turli glikozidlar (yurak glikozidlari, 
tioglikozidlar) va boshqa birikmalar. 

---

17 
O’simliklar dunyosida achchiq glikozidlar kam bo’lib, ular 
erbahodoshlar (Gentianaceae), meniantdoshlar (Menyanthaceae), 
astradoshlar (murakkabguldoshlar) - Asteraceae (Compo-sitae) va qisman 
yasnotkadoshlar (labguldoshlar) - Lamiaceae (Labiatae) oilasi vakillarida 
uchraydi. 
Monoterpen (achchiq) glikozidlarning hammasiga xos sifat reaksiyalar 
va ular miqdorini aniqlaydigan usullar hozircha yo’q. Shunga ko’ra, 
monoterpen glikozidlar hozircha achchiq moddalar sifatida 
standartlashtiriladi, ya’ni ularning achchiqlik ko’rsatkichi organoleptik usul - 
Vazitskiy usuli 
bilan aniqlanadi. 
Achchiqlik ko’rsatkichi deb, tekshirilayotgan achiq moddani suvdagi 
eritmasining yoki achchiq glikozidli o’simliklardan tayyorlangan 
qaynatmaning sezilarli darajada achchiq maza beruvchi eng kichik miqdoriga 
(yoki konsentratsiyasiga) aytiladi.