XyuSlarning harajatlari: mohiyati, tarkibi, klassifikatsiyalanishi va samaradorligini baholash. Ishlab chiqarish xarajatlari” va “ishlab chiqarish chiqimlari”

3-Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasi.Aylanma kapital XYUS aylanma (о‘zgaruvchan, mobil) aktiv-lariga avanslashtirilgan kapital qiymatini о‘zida ifodalaydi. Bu kapital XYUS balansining “Aylanma aktivlar” dyeb nomlangan ikkinchi bо‘limida aks yettiriladi. Odatda, aylanma kapital quyi-dagi bir nyecha asosiy guruhlarga klassifikasiya qilinadi:takror ishlab chiqarish jarayonida ishtirok yetishini hi-sobga olgan holda funksional mо‘ljallanganligi bо‘yicha;shakllantirish va Moliyalashtirish manbalariga kо‘ra;lividlilik darajasiga qarab;va boshqa belgilariga muvofiq.Aylanma kapital juda kо‘p funksiyalarni bajaradi. Ular-ning orasidan quyidagilarni alohida ajratib kо‘rsatish mumkin:takror ishlab chiqarish;rag’batlantirish; taqsimlash;ishlab chiqarish va muomala sohasining yagonaligini ta’-minlash;ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlash;va boshqalar.Aylanma kapital о‘z funksiyalarini ham pulli, ham natural-buYum shakllarida amalga oshiradi.Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasini uni funksional jihatdan quyidagi ikki tashkil yetuvchi belgilab beradi:aylanma kapitalning natural-buYum shakllari yoki aylanma ishlab chiqarish fondlari;muomala fondlari.Tarkibiy tuzilma jihatidan aylanma kapitalning natural-buYum shakllariga, yeng avvalo, ishlab chiqarish zaxiralaridan ibo-rat bо‘lgan quyidagilar kiradi:xom ashyo va asosiy matyeriallar;sotibolinganyarimtayyormahsulotlar;yoqilg’i;qadoqlash va qadoqlash matyeriallari;joriy ta’mirlash uchun yehtiyot qismlar;invyentarlar va xо‘jalik buYumlari;tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari;о‘z ishlab chiqarishining yarim tayyor mahsulotlari;kyelgusi davr xarajatlariboshqa xarajatlar.Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasini tashkil yetuvchi muomala fondlarining tarkibi quyidagilardan iborat: tayyor mahsulot va qayta sotishga mо‘ljallangan tovarlar, ortib jо‘natilgan tovarlar;pul mablag’lari – kassadagi pullar, hisob-kitob va valYuta hisobvaraqlaridagi pullar, bankdagi maxsus hisobvaraqlari (akkreditivlar va chek daftarchalari, dyepozit hisobvaraqlari, bosh-qa tо‘lov hujjatlari);qisqa muddatli (bir yildan ortiq bо‘lmagan muddatda) Moliyaviy qо‘yilmalar – boshqa XYUSlar qimmatli qog’ozlariga in-vyestisiyalar, davlat va mahalliy zayomlarning foizli obligasiya-lari, boshqa XYUSlarga berilgan zayomlar, aksionyerlardan о‘z aksiyalarini sotib olish;dyebitorlik qarzlarining barcha kо‘rinishlari, sotib oluv-chilar va buYurtmachilarning qarzlari, olinuvchi vyeksyellar, shо‘ba va bо‘ysunuvchi jamiyatlarning qarzlari, ustav kapitaliga badallar bо‘yicha ta’sischilarning qarzlari, berilgan avanslar, boshqa dyebitorlarning mablag’lari.4