M a h a ll i y davlat hokimiyati asoslari
l - § . M a h a l l i y d a v l a t o rg anl ar i t i z i m i
0 zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mahalliy miqyos-
da boshqaruvni tashkil etishga o'ziga xos tarzda yondashilgan,
M D H va boshqa sobiq ittifoqdosh respubliklar konstitutsiyalaridan
farq qilib, O' zbekiston Konstitutsiyasida mahalliy davlat hokimi
yati organlari tizimi alohida, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish
or ganlarining tizimi alohida belgilandi. O'zbekistondan boshqa
davlatlarning konstitutsiyalarida mahalliy davlat hokimiyati degan
t u s h u n c h a ishlatilmagan. Jumladan, Belorussiya Konstitutsiyasi
da “Mahall iy boshqaruv va o'zini o'zi boshqaruv”, Qozog'iston
Konstitutsiyasida “Davlatning hududiy tuzilishi va o'zini o'zi
b o s h q a r u v ”, Qirg'iziston, Rossiya va Estoniya Konstitutsiyalarida
“Mahalliy bo shqar uv ”, Turkmaniston Konstitutsiyasida “Mahal
liy ijro hokimiyati” alohida bobda, “Mahalliy boshqaruv” alohida
bobda berilgan.
Rossiya Konstitutsiyasida davlat hokimiyati federal miqyosda
va federatsiya subyektlari miqyosida tashkil qilinib, boshqa barcha
quyi bo'g'inlarda tuman, shahar, qishloqlarda mahalliy boshqaruv
organlari tashkil qilinadi va faoliyat yuritadi.
O'zbekiston Respublikasida mahalliy miqyosda boshqaruv
viloyat, tuman, shaharlarda mahalliy davlat hokimiyati organlari
ga, qishloq, shaharcha, ovullarda fuqarolarning o'zini o'zi bosh
qarish organlari zimmasiga yuklangan.
Konstitutsiyaga asosan mamlakatimizda mahalliy miqyosda
ham ikki turdagi, y a ’ni vakillik davlat hokimiyati va ijro hokimi
yati organlari mavjud.
Konst itut si yaning 99-moddasiga binoan “Viloyatlar, tuman-
lar va shaharlarda (tumanga bo'ysunadigan shaharlardan, shuning
dek s h a h ar tarkibiga kiruvchi tumanlardan tashqari) hokirnlar
boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning
vakillik organi bo'lib, ular davlat va fuqarolarning manfaatlarini
ko'zlab o'z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar . Bu
bilan konstitutsiyaviy asosda mahalliy davlat hokimiyati vakil-
421
www.ziyouz.com kutubxonasi
lik o r g an la r in in g tizimi belgilandi (viloyat, t u m a n , s h a h a r xalq
d epu tat la ri Kengashlari) va h o k i m i y a t n i n g vakillik organlariga
hokimlar boshchilik qilishi belgilandi va bu o r ga n davlat va
fuqarolarning manfaatini ko' zlab, v ak ol a tl a rn i a m a l g a oshirishi
mus ta hka ml a ndi .
Konstitutsiyada hokimlar qaysi m a ’mur i y hududlarda faoliyat
ko'rsatishi haqida alohida n or ma b o ‘lmasa-da, Konstitutsiyaning
99-moddasi m a z m u n i d a n ular viloyat, t u m a n , s hahar la rd a faoliyat
ko'rsatishini bilib olsa bo'ladi, y a ’ni hokimliklar viloyatlar, shahar
lar va t umanlar da tashkil qilinadi.
Konstitutsiyaning 102-moddasida: “Vakillik va ijro hokimiyati
ni tegishliligiga qarab viloyat, t u m an va s ha ha r hokimlari boshqara-
di”, - degan qoida mahalliy miqyosda vakillik hokimiyati bilan
birga ijro hokimiyatining ham o'rnatilganligini ko'rsatadi. Mazkur
modda qoidalari yana qaysi m a ’muriy hududlarda hokim qanday
tartibda tayinlanishi haqida hamda ijro hokimiyatining tizimi ha
qida xulosa qilish imkoniyatini tug'diradi. Yuqoridagilardan kelib
chiqib, aytish mumkinki, mahalliy davlat hokimiyati organlarining
tizimini vakillik hokimiyati organlari — xalq deputatlari Kengashlari
va hokimlar tashkil etadi. Ularning har biri o' zining tizimiga ega.
Vakillik hokimiyati organlari, viloyatlar ( Tos hkent shahar),
tu ma nl ar va shaharlarning xalq d eput atlar i Kengashlaridan, ijro
hokimiyati organlari viloyatlar ( T o s hk en t s hah ar ) , t u m a n va sha
har hokimlaridan iborat. Bu ikkala t a ’rif bir qar as hda har ikkala
turdagi organlar tizimi bir xil, bir-biriga mos, d eg an fikrga olib
kelmasligi kerak. Chunki, Konst it ut si yag a binoan xalq dep u ta t
lari Kengashlari t u m a n tarkibiga kiruvchi shaharlar , shuningdek
shahar tarkibiga kiruvchi t u m an la rd a tashkil qilinmaydi. M a s a
lan, Toshkent shahri tarkibidagi birorta t u m a n d a xalq deputatlari
Kengashlari, y a’ni vakillik organlari saylanmaydi. Ularda faqat
ijro hokimiyati — hokimlar faoliyat ko' rsatadi . Bu vakillik va ijro
hokimiyati organlari tizimidagi o'ziga xos xususiyatdir.
Shunday qilib, mahalliy davlat hokimiyati organlari, . m a m
lakatning m a ’muriy-hududiy tuzilishiga qarab viloyat, t u m a n va
shahar pog'onalarida faoliyat ko' rsatadi. Ular davlat hokimiya
tining vakillik organlari va ijro hokimiyati organlari ko'rinishida
mavjuddir.
422
www.ziyouz.com kutubxonasi
Mahalliy hokimiyat organlarining tizimi deganda viloyat, tu
man, shaharlarda tashkil qilinadigan davlat hokimiyatining vakil
lik organlari
xalq deputatlari Kengashlari va ijroiya hokimiyati
organlari — hokimliklar yig indisi tushuniladi. Bu tizimga kiruvchi
vakillik hokimiyati organlari bir-biridan mustaqil, hamkorlik asosida
tashkil qilinsa va faoliyat yuritsa, ijro hokimiyati organlari - hokim-
lar vertikal bo ysunish asosida tashkil topadi va faoliyat yuritadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |