Xxiii bob. О zbeksiton Respublikasining Vazirlar Mahkamasi

M a h a ll i y davlat hokimiyati asoslari
l - § . M a h a l l i y d a v l a t o rg anl ar i t i z i m i
0 zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mahalliy miqyos- 
da boshqaruvni tashkil etishga o'ziga xos tarzda yondashilgan, 
M D H va boshqa sobiq ittifoqdosh respubliklar konstitutsiyalaridan 
farq qilib, O' zbekiston Konstitutsiyasida mahalliy davlat hokimi­
yati organlari tizimi alohida, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish 
or ganlarining tizimi alohida belgilandi. O'zbekistondan boshqa 
davlatlarning konstitutsiyalarida mahalliy davlat hokimiyati degan 
t u s h u n c h a ishlatilmagan. Jumladan, Belorussiya Konstitutsiyasi­
da “Mahall iy boshqaruv va o'zini o'zi boshqaruv”, Qozog'iston 
Konstitutsiyasida “Davlatning hududiy tuzilishi va o'zini o'zi 
b o s h q a r u v ”, Qirg'iziston, Rossiya va Estoniya Konstitutsiyalarida 
“Mahalliy bo shqar uv ”, Turkmaniston Konstitutsiyasida “Mahal­
liy ijro hokimiyati” alohida bobda, “Mahalliy boshqaruv” alohida 
bobda berilgan.
Rossiya Konstitutsiyasida davlat hokimiyati federal miqyosda 
va federatsiya subyektlari miqyosida tashkil qilinib, boshqa barcha 
quyi bo'g'inlarda tuman, shahar, qishloqlarda mahalliy boshqaruv 
organlari tashkil qilinadi va faoliyat yuritadi.
O'zbekiston Respublikasida mahalliy miqyosda boshqaruv 
viloyat, tuman, shaharlarda mahalliy davlat hokimiyati organlari­
ga, qishloq, shaharcha, ovullarda fuqarolarning o'zini o'zi bosh­
qarish organlari zimmasiga yuklangan.
Konstitutsiyaga asosan mamlakatimizda mahalliy miqyosda 
ham ikki turdagi, y a ’ni vakillik davlat hokimiyati va ijro hokimi­
yati organlari mavjud.
Konst itut si yaning 99-moddasiga binoan “Viloyatlar, tuman- 
lar va shaharlarda (tumanga bo'ysunadigan shaharlardan, shuning­
dek s h a h ar tarkibiga kiruvchi tumanlardan tashqari) hokirnlar 
boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning 
vakillik organi bo'lib, ular davlat va fuqarolarning manfaatlarini 
ko'zlab o'z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar . Bu 
bilan konstitutsiyaviy asosda mahalliy davlat hokimiyati vakil-
421
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lik o r g an la r in in g tizimi belgilandi (viloyat, t u m a n , s h a h a r xalq 
d epu tat la ri Kengashlari) va h o k i m i y a t n i n g vakillik organlariga 
hokimlar boshchilik qilishi belgilandi va bu o r ga n davlat va 
fuqarolarning manfaatini ko' zlab, v ak ol a tl a rn i a m a l g a oshirishi 
mus ta hka ml a ndi .
Konstitutsiyada hokimlar qaysi m a ’mur i y hududlarda faoliyat 
ko'rsatishi haqida alohida n or ma b o ‘lmasa-da, Konstitutsiyaning 
99-moddasi m a z m u n i d a n ular viloyat, t u m a n , s hahar la rd a faoliyat 
ko'rsatishini bilib olsa bo'ladi, y a ’ni hokimliklar viloyatlar, shahar­
lar va t umanlar da tashkil qilinadi.
Konstitutsiyaning 102-moddasida: “Vakillik va ijro hokimiyati­
ni tegishliligiga qarab viloyat, t u m an va s ha ha r hokimlari boshqara- 
di”, - degan qoida mahalliy miqyosda vakillik hokimiyati bilan 
birga ijro hokimiyatining ham o'rnatilganligini ko'rsatadi. Mazkur 
modda qoidalari yana qaysi m a ’muriy hududlarda hokim qanday 
tartibda tayinlanishi haqida hamda ijro hokimiyatining tizimi ha­
qida xulosa qilish imkoniyatini tug'diradi. Yuqoridagilardan kelib 
chiqib, aytish mumkinki, mahalliy davlat hokimiyati organlarining 
tizimini vakillik hokimiyati organlari — xalq deputatlari Kengashlari 
va hokimlar tashkil etadi. Ularning har biri o' zining tizimiga ega.
Vakillik hokimiyati organlari, viloyatlar ( Tos hkent shahar), 
tu ma nl ar va shaharlarning xalq d eput atlar i Kengashlaridan, ijro 
hokimiyati organlari viloyatlar ( T o s hk en t s hah ar ) , t u m a n va sha­
har hokimlaridan iborat. Bu ikkala t a ’rif bir qar as hda har ikkala 
turdagi organlar tizimi bir xil, bir-biriga mos, d eg an fikrga olib 
kelmasligi kerak. Chunki, Konst it ut si yag a binoan xalq dep u ta t­
lari Kengashlari t u m a n tarkibiga kiruvchi shaharlar , shuningdek 
shahar tarkibiga kiruvchi t u m an la rd a tashkil qilinmaydi. M a s a ­
lan, Toshkent shahri tarkibidagi birorta t u m a n d a xalq deputatlari 
Kengashlari, y a’ni vakillik organlari saylanmaydi. Ularda faqat 
ijro hokimiyati — hokimlar faoliyat ko' rsatadi . Bu vakillik va ijro 
hokimiyati organlari tizimidagi o'ziga xos xususiyatdir.
Shunday qilib, mahalliy davlat hokimiyati organlari, . m a m ­
lakatning m a ’muriy-hududiy tuzilishiga qarab viloyat, t u m a n va 
shahar pog'onalarida faoliyat ko' rsatadi. Ular davlat hokimiya­
tining vakillik organlari va ijro hokimiyati organlari ko'rinishida 
mavjuddir.
422
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Mahalliy hokimiyat organlarining tizimi deganda viloyat, tu­
man, shaharlarda tashkil qilinadigan davlat hokimiyatining vakil­
lik organlari 
xalq deputatlari Kengashlari va ijroiya hokimiyati 
organlari — hokimliklar yig indisi tushuniladi. Bu tizimga kiruvchi 
vakillik hokimiyati organlari bir-biridan mustaqil, hamkorlik asosida 
tashkil qilinsa va faoliyat yuritsa, ijro hokimiyati organlari - hokim- 
lar vertikal bo ysunish asosida tashkil topadi va faoliyat yuritadi.