Xxi-asrda islom postmodern dunyoda qiblani topish

Matnning kamchiligi, garchi isnodi to‘g‘ri bo‘lsa ham, uni zaiflashtirib qo‘yadi. (Siddiqi, 113-6).

Kamali, 361.

Murakkab qiyos mavzusining ba'zi bir sharhlari uchun qarang: Kamali, 197-228; Sayf al-Din alAmidi, al-Ihkam fi Usul al-Ahkam (Cairo, 1332/1914), III, 261-437, IV, 1-161.

Kamali, 363-4.

Ko‘pincha, nega endi bugungi kunda faqat to‘rtta maktabga ergashish kerak, degan savol beriladi. Javob aniq: nazariy jihatdan nega ularning soni aynan to‘rtta bo‘lishi kerakligi mantiqqa to‘g‘ri kelmasa-da, tarixiy dalilga ko‘ra, o‘sha to‘rtta maktabninggina qo‘llab-quvvatlashga asos bo‘ladigan mukammal kitoblari mavjud. Ibn Xaldun o‘ta harfxo‘r bo‘lgan zohiriya mazhabi xususida bunday deb yozadi: "Bir pulga qimmat kishilar ba'zan zohiriya maktabiga ergashishni va o‘sha kitoblarni o‘qib, ulardan huquqshunoslikning zohiriya tizimini o‘rganmoqchi bo‘ladi, biroq ular arosatda qoladi va ko‘p sonli musulmonlarning muxolifligi va noroziligiga duchor bo‘ladi. Ular bu yo‘lda bid'atchiga ham aylanib qoladi, negaki, o‘qiyotgan kitoblarining kalitini muallimlar ularga bermagan bo‘lib chiqadi". (Muqaddima, tr. F. Rosenthal [Princeton, 1958], III, 6.)

«O'z hurmatini bilish va bosiqlik, boshqa ulamolarni hurmat qilish, ummatlarning tashvishlariga hamdardlik, dunyoqarashi hamisha keng, donishmandligi mukammal va bag‘rikengligi bemisl bo‘lgan Rasululloh sallallohu alayhi vasallamga ergashish buyuk ulamolarga xos bo‘lgan xususiyatlardir». Imam Yusuf al-Dajawi (d. 1365 AH), Maqalat wa-Fatawa (Cairo: Majma' al-Bu^uth al-Islamiya, 1402), II, 583. «Haqiqiy adolat barcha imomlarning qadrini yuksak bilishdir; Kimki ijtihod darajasiga yetmagani uchun mujtahid mazhabiga ergashsa, boshqa imomlar o‘z imomidan farq qilishidan xafa bo‘lmaydi». (Shatibi, I'tisam, III, 260.) Ulamolar turli mazhab vakillarining bir-birini hurmat qilishiga oid misollarni ko‘plab keltirgan. Masalan, damashqlik ilohiyotshunos olim Shayx Ibrohim asSamadiy (1662 yili vafot etgan) xudodan 4 ta o‘g‘il berishni so‘rab iltijo qiladi. U farzandlarining har biri tan olingan mazhab vakili bo‘lishini, shu tariqa o‘z xonadoniga to‘rt hissa rahmat yog‘ilishini istaydi. (Muhammad al-Amin al-Muhibbi, Khulasat al-athar fi a'yan al-qarn al-hadi 'ashar [Cairo, 1248], I, 48.)

«Allohning rasuli - unga Allohning rahmati va salomi bo‘lsin - Mu'ad ibn Jabalni Yamanga yubormoqchi bo‘lganida undan so‘radi: "Agar biror ishga qozilik qilish kerak bo‘lib qolsa, qanday qilib hukm chiqargan bo‘lar edingiz?" U javob berdi: "Allohning kitobida nima deyilganiga qarab". Rasululloh: "Mabodo, Allohning qitobidan topmasangiz-chi", deb so‘radilar. U: "U holda Allohning rasuli sunnatlari asosida o‘z hukmimni chiqarishga (ijtihodi ra'yi) harakat qilaman", deb javob berdi. (Abu Daud, Aqdiya, 11.)

Kamali, 366-393, especially 374-7; see also Amidi, IV, 219-11.

Kamali, 386-8.