Xxi-asrda islom postmodern dunyoda qiblani topish

Mujtahid o‘z mulohazasida ijmoga yoki asosiy printsiplarga, yoki bir ma'noli matnga, yoki ochiq qiyos (al-qiyas al-jali) ga hech bir isbotsiz qarshi boradigan bo‘lsa, uning muqallidiga o‘z qarashini odamlarga yetkazishiga yoki o‘sha asosda fatvo berishiga yo‘l qo‘yilmaydi... biroq hech kim bu narsalarga huquqshunoslik, ochiq qiyos, bir ma'noli matnlar va boshqa nimadir aralashib qolganini yoki qolmaganini bilmaydi; buni bilish uchun kishi usul ul-fiqhni o‘rganishi va o‘zini fiqh ummoniga tashlashi kerak". (Imam Shihab al-Din al-Qarafi, al-Furuq (Cairo, 1346), II, 109.)

Imom ash-Shatibiy buni quyidagi iqtibos misolida tushuntirib beradi, u boshdan-oyoq taqlidmujtahid bo‘lishi mumkin, bu holda o‘zining ijtihodi tufayli chiqariladigan fiqhiy xulosalarga amal qilishi kerak bo‘ladi. [II] U nihoyatda bilimdon muqallid ham bo‘lishi mumkin. Bu holda unga ergashishi uchun yo‘lboshchi, amal qilishi uchun hukm chiqarib berguvchi qozi va taqlid qilishi uchun ulamo zarur bo‘ladi. Ko‘rinib turibdiki, u yetarli darajada bilimga ega bo‘lgan kishi sifatida yo‘lboshchiga ergashadi. Buning isboti shuki, mabodo u yo‘lboshchisining o‘zi murojaat qilgan masaladan bexabarligini bilsa yoki bu haqda gumon qilsa, o‘sha yo‘lboshchiga ergashishi yoki chiqargan hukmini qabul qilishiga izn berilmaydi; darhaqiqat, ilmli yoki ilmsiz kishi o‘zi malakasi yetarli bo‘lmagan deb hisoblagan kishiga xuddi bemor kishi taqdirini tabib bo‘lmagan kishi qo‘liga topshirishi mumkin bo‘lmaganiday, taqlid vositasida ergashishi mumkin emas. [III] U mujtahid darajasiga yetmagan bo‘lishi mumkin, biroq dalil va uning kontekstini tushunadi va ma'lum bir masalalarda ba'zi hukmlarni boshqasidan ustun qo‘yish zarurligini anglay biladi. Bu holda kimdir uning nimani afzal bilayotganini, qarashlarini tan olishi yoki olmasligi shart. Basharti, o‘sha qarashlar tan olinsa, u ushbu masala yuzasidan xuddi mujtahidday bo‘ladi; tan olinmasa, u xuddi mutaxassis bo‘lmagan boshqa oddiy musulmonlar singari boshqa mujtahidlarga ergashishga majbur bo‘ladi. (al-I'tisam [Cairo, 19134] III, 251-3.) bo‘yicha ortodoksal pozitsiya - turimning bundan keyingi qisqacha bayonini berish uchun xizmat qiladi: "Shariat hukmlariga amal qiladigan kishi uch toifaning biriga mansubdir. [I] U Qur'on, "Nahl" surasi, 43-oyat. Qur'on, "Tavba" surasi, 122-oyat. Ushbu hadisning bir versiyasi Imom Termiziy («Hudud», 2) da bor, lekin u zaif bo‘lgan Yazid ibn Ziyodni o‘z ichiga oluvchi isnodga ilova qilib berilgan. Ibn Abi Shayba, Musannaf, XI, 70. Ushbu ulamolar haqida qarang: Ahmad ibn al-Naqib al-Misri, tr. Nuh Keller, Reliance of the Traveller (Abu Dhabi, 1991), 1059-60, 1057-9. Ibn al-Qayyumning ushbu masalaga munosabati doimiy bo‘lmagan. U «I'lam al-Muvaqqi'in" asarining ba'zi joylarida har bir musulmon to‘g‘ridan-to‘g‘ri Qur'on va Sunnat asosida hukm chiqarish malakasiga ega, degan fikrni ilgari surayotganga o‘xshaydi. Biroq boshqa o‘rinlarda esa u ko‘proq ziyolilarga xos qarashni ilgari suradi. Masalan, u bunday deb yozadi: «Imomining mazhabiga sodiq muftiy, o‘zining nazarida to‘g‘riroq bo‘lgan boshqa bir mazhabga asoslanib, fatvo berishi mumkinmi? [Javob shuki] agar u ijtihod amaliyotida o‘sha imomning printsiplariga ergashsa va ilohiy kalomni tahqiq qilsa [ya'ni,