Xx asr oxiri – XXI asr boshlarida Vetnam va Tailand

XX asr oxiri – XXI asr boshlarida Vetnam va Tailand
Ветнам, тўлиқ расмий шакли — Ветнам Социалистик Республикаси — Жануби-Шарқий Осиёдаги Хиндихитой яриморолидаги давлат. Ғарбда Лаос ва Камбоджа, шимолда Хитой, шарқ ва жанубда Жанубий Хитой денгизи билан чегарадош.
Мамлакат номи икки сўздан иборат – “Виет” титулли миллат – Ветни англатади ва “Нам” – жануб, “жанубий Вйет”лар, бу хитойча “Юэнань” сўзидан олинган бўлиб “Юэ” Ветнинг хитойча номи ва “Нань” – жануб дегани.
Биринчи марта “Ветнам” номини шоир Нгуен Бинь Кхием 16-асрда “Чанг Чиннинг башоратлари (Пророчества Чанг Чиня)” китобида “Ва Ветнам ташкил топди” деб ёзган. Бу ном 16-17-асрларга оид 12 та стелада, хусусан, Хайфондаги Бао Лам пагодасида ўйиб ёзилган.
1804-1813 йилларда император Зя Лонг расмий ҳужжатларда “Ветнам” сўзини ишлатган. Бироқ, 1945 йилгача мамлакат номи “Aннам” деб номланган, қачонки император Бао Даем томонидан расман ўзгартирилгунга қадар.
Ветнамнинг бошқарув шакли – республика. Aмалдаги Конституция 1992 йил 15 апрелда қабул қилинган. Конституцияга кўра, давлат ва жамиятдаги етакчи рол Ветнам Коммунистик партиясига тегишли.
1974 йилда Хитой Хайнан оролининг жануби-шарқидаги Парасел оролларини аннексия қилди.
1978 йил декабр ойида Ветнам қўшинлари агрессияга жавобан Камбоджага кириб, Пол Пот режимини ағдариб ташладилар, бу еса ХХРда кескин норозиликни келтириб чиқарди. Натижада, 1979 йил баҳорида Хитой-Ветнам уруши бўлиб ўтди, бу уруш пайтида Ветнам армияси Хитой қўшинларининг мамлакатга бостириб киришини тўхтатиб, уларга катта йўқотишлар келтирди. СССРнинг дипломатик аралашуви ХХРни Ветнамга қарши кейинги ҳаракатлардан воз кечишга мажбур қилди. Шундан сўнг, Хитой-Ветнам чегарасида вақти-вақти билан қуролли воқеалар содир бўлди. Уруш Ветнамдаги ички сиёсий вазиятни ҳам оғирлаштирди: Сиёсий бюронинг собиқ аъзоси Хоанг Ван Хоан Хитойга қочиб кетди, партия раҳбарияти сафларни навбатдаги сиёсий "тозалаш" ни амалга оширди.
1979 йилдаги қисқа чегара уруши пайтида Хитой Ветнамдан шимолдаги баҳсли ҳудудларни тортиб олди. Хитой Спратли оролларининг бир қисмини ҳам егаллаб олди.
Хитой Халқ Республикаси ва Ветнам ўртасидаги муносабатлар фақат 1991-йилда, 5-10-ноябр кунлари бўлиб ўтган олий даражадаги музокаралар натижаларига кўра тўлиқ тикланди.
1980-йилларда антикоммунистик сиёсий эмиграция ва яширин қуролли қаршилик кўрсатишга ҳаракат қилди. Енг йириклари собиқ жанубий Вйетнам офицерлари Хоанг Коҳ Мин ва Ле Хонг қўмондонлиги остида Ветнамни озод қилиш учун Миллий бирлашган фронтнинг эмигрант-исёнчи тузилишининг ҳаракатлари эди. Бундай уринишлар ҳокимият томонидан қаттиқ бостирилди. Хориждан келган исёнчиларнинг охирги қуролли ҳаракати 1989 йил август ойида Дао Ба Ке бошчилигидаги рейд еди.
Халқ хўжалигининг совет моделидан кўр-кўрона нусха кўчириш Ветнамда жиддий иқтисодий инқирозга олиб келди. СССРдаги қайта қуриш ва ХХРдаги ислоҳотлар таъсирида Ветнам раҳбарияти 1986 йилда "янгиланиш сиёсати" ("Дои Мои") бошланганини еълон қилди. Сиёсий соҳада бу курс социалистик тузумнинг расмий атрибутларини сақлаб қолган ҳолда, давлат ва Коммунистик партиянинг қаттиқ назорати остида ижтимоий-иқтисодий ҳаётни босқичма-босқич ва еҳтиёткорлик билан еркинлаштиришни назарда тутган.
1988 йилда Ветнам Социалистик партияси ва Вйетнам Демократик партияси ўз-ўзидан тарқатиб юборилди[49].
1992 йилда Ветнамнинг амалдаги конституцияси қабул қилинди, Давлат Кенгаши тугатилди, Миллий Aссамблеянинг Доимий қўмитаси ва Президент лавозими қайта ташкил етилди, Вазирлар Кенгаши Ҳукумат, раис лавозими деб ўзгартирилди. Вазирлар Кенгаши Бош вазир лавозимига ўзгартирилди.
Ҳозирги вақтда Ветнамда иқтисодий тизим қисман либераллаштирилди ва хорижий давлатлар билан алоқалар сезиларли даражада кенгайди, жамият ҳаётининг барча соҳаларида партия назорати бироз заифлашди.
Ветнам Жануби-Шарқий Осиё давлатлари ассоциациясининг (AСЕAН) тўлиқ аъзоси. AҚШ билан дипломатик алоқалар мавжуд. СССР билан дипломатик алоқалар 1950-йил 30-январда ўрнатилган.