Xviii-мавзу

1-chizma. Iqtisodiy tsikl fazalarining klassik jihatdan ifodalanishi.

Quyidagi 2-chizmada esa AQSH va boshqa ayrim mamlakatlar iqtisodchilari tomonidan tan olingan iqtisodiy tsikl ko’rsatilgan. TSiklning eng yuqori nuqtasida iqtisodiyotda to’liq bandlilik kuzatiladi va ishlab chiqarish to’liq yoki deyarli to’liq quvvat bilan ishlaydi. TSiklning bu fazasida narx darajasi o’sish tamoyiliga ega bo’ladi, iqtisodiy faollikning o’sishi to’xtaydi.

2-chizma. Iqtisodiy tsiklning ikkinchi ko’rinishi.

Bu ikkala ko’rinishdagi tsikl bir-biridan shaklan farqlansada, mazmun jihatidan o’xshash bo’lib, inqiroz va o’sishlarning muqarrar ravishda ma’lum davrlarda takrorlanib turishi tan olinadi.

2-§. Iqtisodiy tsikl nazariyalari. TSikllarning asosiy turlari

Iqtisodiy tsikllarning kelib chiqish sabablari va ularga ta’sir ko’rsatuvchi omillarning chuqur va izchil ravishda tadqiq etilishi turli ko’rinishdagi iqtisodiy tsikl nazariyalarining vujudga kelishiga olib keldi.

Ko’pchilik hozirgi zamon iqtisodchilari iqtisodiy tsikllarning ob’ektiv tavsifini tan olib, bu hodisani unga ta’sir ko’rsatuvchi ichki va tashqi omillarni tahlil qilish orqali o’rganishni tavsiya qiladi. Iqtisodiy tsikllarni tashqi omillarning mavjudligi bilan tushuntiruvchi nazariyani eksternal nazariya deb atash qabul qilingan.
Tashqi omillarga iqtisodiy tizimdan tashqarida yotuvchi va iqtisodiy hodisalarning davriy takrorlanishini keltirib chiqaradigan omillar kiritiladi. Bu tashqi omillar ichidan quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin:
– urushlar, inqilobiy o’zgarishlar va boshqa siyosiy larzalar;
– oltin, uran, neft va boshqa qimmatli resurslar yirik konlarining ochilishi;
– yangi hududlarning ochilishi va bu bilan bog’liq ravishda aholi migratsiyasi, yer shari aholisi sonining o’zgarib turishi;
– ijtimoy ishlab chiqarish tarkibini tubdan o’zgartirishga qodir bo’lgan texnologiya, tadqiqotlar va innovatsiyalardagi qudratli o’zgarishlar.