Xvi боб электр тебранишлар

102-§. Сўнмас тебранишлар ҳосил қилиш
Сўнмас электр тебранишлар ҳосил қилиш учун лампали генераторлар-электрон лампали автотебраниш системалари қўлланилади. 222- расмда шундай генераторнинг энг солда схемаси келтирилган. Тебраниш ҳосил қилинадиган контур аноднинг катоди билан тўрига уланган. Анод занжирига контурнинг L алтаги билан индуктив боғланган L, калтак уланган.

Бт батарея ламланинг ишчи нуқтасини характеристиканинг (223- расм) туғри чизиқли қисмининг ўртасига силжитиш учун хизмат қилади. Контурда тебраниш юзага келганда UT тур кучланиши Бт батареянинг U. кучланиши ва конденсатордаги Uc=9/с кучланишларнинг қўшилишидан иборат бўлади:
(102.1)
224- расмда шу кучланишнинг графиги контурдаги а заряд ва i-д ток кучн графиклари билан таққосланган. Агар тебранишлар унча катта бўлмаса, Uт кучланиш характеристиканинг тўғри чизиқли қисмида қолади. Бу ҳолда i анод токи билан UT тур кучланиши орасида чизиқли боғланиш ўринли бўлади:

бу ерда S -тўғри чизиқли кисмда характеристиканинг тиклиги, яъни бу катталик ўзгармасдир [(75.2) формулага қ.].Юқоридаги формулага Uт учун олинган (102.1) ифодани қўйиб, қуйидагини ҳосилқ:
(102,2)
Шундай қилиб, а заряд синусоидал ўзгарганда, L. ғалтакдан токнинг гуз-мас ўзгармас ташкил этувчисидан ташқари -Я ўзгарувчан ташкил этувчиси ҳам ўтади, бу ташкил этувчи я заряд билан бир вақтда ўзгарадн (224- г расм). Ана шу ўзгарувчан ташкил этувчи с ғалтакда ўзгарувчан ўзаро индукция з.ю к. ни юзага келтиради:
(102.3)
бу ерда L-L ва Lа галтакларнинг узаро индуктивлиги.
Агар Lз ғалтакнинг учларини алмаштирсак (бу эса 180° га буриш билан тенг кучлидир). 2, нинг йўналиши қарама-қарши томонга ўзгаради. 224-д ва е расмда , нинг иккала уланиш усули учун, нинг графиклари кўрсатилган. Расмдан куриниб турибдики, д) ҳолда 3, контурдаги ток билан фаза бўйича мос тушади ва демак, ғалтаклар орасидаги боғланиш етарли даражада кучли бўлса, сунмас тебранишларни тургунлаштириш мумкин. Контурда энергиянинг йўқолиши Ба ток манбаи ҳисобига тўлдириб турилади. ғалгакни 224-е расмга мос равишда уланганда, кучланиш i токка нисбатан қарама-қарши фазада бўлади ва бунинг натижасида у контурдаги тебранишга тўсқинлик қилади.
Г енераторда бўлиб ўтадиган процессларнинг мохияти шундан иборатки, бунда тебраниш контури лампанинг анод занжирига, бу ҳам ўз навбатида контурга таъсир кўрсатади. Тебранишлар ҳосил қилишнинг бундай усули тескари боғланиш дейилади. Шунга асосан з ғалтакни тескари боғланиш ғалтаги дейилади.
Лампали генераторнинг (ва умуман ҳамма автотебраниш системаларининг, шу билан бир қаторда механикавий тебраниш системаларининг) қатъий назарияси жуда мураккабдир, чунки бу назария чизиқли бўлмаган дифференциал тенгламалар билан иш кўришга олиб келади. Чизиқлимаслик автотебраниш системаларининг ўзига хос характерли хоссасидир.