Xususiyatlari bitiruv malakaviy ishi

avvalo, jumladan,
masalan; 
Umumlashtiruvchi, yakunlashtiruvchi modal so‗zlar:
xullas, demak,
umuman. 
Ko‗rinib turibdiki, mazkur tasnif ancha – muncha kamchiliklarga
ega. Qolaversa, unda izchillik va mukammallik yetishmaydi. An‘anaviy
tilshunoslikka tegishli bo‗lgan yana bir darslikda esa bu tasnifga
qo‗shimcha yana ikki xil ma‘no turi qo‗shiladi. Bular: fikrning kimga
qarashli ekanligini bildiruvchi modal so‗zlar [ 
menimcha, uning
ta‟kidlashicha, fikri ojizimcha, aytishlaricha 
]

va so‗zlovchining
voqelikka achinish munosabatini bildiruvchi modal so‗zlar [ 
afsuski,
attang 
]

kabi.
Birinchi tasnifda biroz chalkashlikka yo‗l qo‗yilgandek, nazarimda.
Chunki bu tasnifda asli undov so‗zlar tarkibida o‗rganilishi lozim
bo‗lgan
ajabo
undov so‗zi bu o‗rinda modal so‗zlar tarkibiga
kiritilmoqda. Bu so‗zning aynan modal so‗zmi yo undov so‗zmi
ekanligini quyidagi misollar orqali aniqlashga harakat qilib ko‗ramiz: 

---

28 
Ajabo, tush degan narsa qiziq-da, 
O„lib qolganmishman tushda nogahon.
( Rasul Hamzatovdan ). 
Ajabo, dunyoning ishlari qiziq – da!
( O‗tkir Hoshimovdan ). 
Vo ajab, ko„zlarimga tor bo„ldi bu dunyo, sening so„zlaringni
eshitib. (
qo‗shiq matnidan ). Bizga ma‘lumki, alohida olingan so‗z
turkumlari o‗zaro bir – biriga yaqin ma‘no va funksiyalarni bajaradi.
Xususan, undov va modal so‗zlar bu borada juda muzokarali. Chunki
ularning har ikkalasi ham so‗zlovchining o‗z fikriga hissiy
munosabatini ifodalaydi. Ayni choqda ham
ajabo
so‗zining modal yoki
undovligi haqidagi ikkilanishimiz ham aynan ularning o‗xshashligi
boisidan kelib chiqqandir. Keltirilgan misollarimizning birinchi va
ikkinchisida bu so‗z shubhasiz, modal so‗z vazifasini bajargan. Boisi,
har ikkala gapda ham
ajabo
so‗zi so‗zlovchining voqelikka hissiy
bahosidan ko‗ra ko‗proq ajablanish munosabatini ifodalayapti. Uchinchi
gapda esa aksincha
vo ajab
so‗zi so‗zlovchi fikriga ajablanishdan
ko‗ra ko‗proq hissiy ta‘sirchanlik munosabatini yuklamoqda. Shuning
uchun bu gapda
vo ajab
so‗zi undov so‗z vazifasini bajarmoqda.
Demak,
ajabo
modal so‗zi asli mustaqil so‗z turkumi bo‗lgan – 
sifatdan o‗sib chiqqan, keyinroq modal so‗zlik xususiyatini namoyon
qilib modal so‗z tarkibiga kiritilgan, yana ham keyinroq esa hissiy
bo‗yoqdorlik xususiyati bilan undov so‗zlar tarkibiga qo‗shilgan.
Demak, biz bu so‗zni nafaqat modal so‗z sifatida, balki vazifadosh
undov so‗z sifatida ham qabul qilsak bo‗ladi.
An‘anaviy tilshunoslikda modal so‗zlarning nisbatan mukammal va
izchilroq tasnifi sifatida quyidagi tasnifni ko‗rsatishimiz mumkin: 
Modal so‗zlarning ma‘no jihatdan turlari: 
1. Fikrning aniqligini ifodalaydigan modal so‗zlar: 

---

29 
1) fikrning rostligi tasdiqlanadi:
darhaqiqat, haqiqatan, haqiqatda,
filhaqiqat; 
2) fikrning qat‘iyligi ta‘kidlanadi:
shubhasiz, shaksiz, so„zsiz;
3) fikrga ishonchni bildiradi:
albatta; 
4) ifodalanayotgan voqelikning yuzaga kelishi tabiiy ekanligini
bildiradi:
tabiiy, o„z – o„zidan;
5) fikrning chinligi eslatiladi:
to„g„ri, hoynahoy, muhaqqaq, aslida,
darvoqe, rostdan. 
2. Fikrning noaniqligini ifodalaydigan modal so‗zlar: 
1) fikrning taxminiyligini bildiradi: