|
Masalan fuqaro chakana savdo faoliyatini boshlab, dastlabki oy mobaynida qilgan tushum va xarajatlari quyidagilarni tashkil qildi:
Ko‘rib turganimizdek, tadbirkorning davr mobaynidagi tushumi 60 million so‘m bo‘lsa-da, uning sof foydasi 3 million so‘mni tashkil qiladi. Bunda xususiy tadbirkorlikdan tushgan foydaga nisbatan belgilangan soliq stavkasini 20% deb hisoblagan taqdirimizda, soliq 600 ming so‘mni tashkil etadi. Bu yerda eng muhimi tadbirkor davr mobaynida yetarlicha daromad qila olmasa, soliqdan xavotirga tushmaydi, chunki xarajatlar daromaddan ko‘payib ketadigan bo‘lsa, tadbirkor soliq to‘lamaydi. Bundan tashkari, xarajatlar tadbirkorlik faoliyati bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘lishi zarur. Zarurat tug‘ilsa, tadbirkor mazkur xarajatlar haqiqatdan ham qilinganligi va ularning miqdorini isbotlab bera olishi zarur. Bu ko‘p to‘lovlar rasmiy tus olinishiga, soyali iqtisodiyotdan ochiq iqtisodiyotga o‘tishga sabab bo‘ladi.
Ayrim hollarda muayyan davr mobaynida tadbirkorning xarajatlari uning o‘sha davrdagi tushumlaridan ortib ketishi mumkin. Tadbirkor o‘z faoliyatini dastlabki yillarida aynan shunday holatni boshdan kechirishi mumkin. Bunda tadbirkor soliq yilini ziyon bilan yakunlagan xisoblanadi. Yilni ziyon bilan yakunlagan tadbirkorning daromad solig‘i to‘lashi mantiqan noto‘g‘ri bo‘ladi. U hali foyda tugul o‘zi sarflagan mablag‘ va xarajatlarini qoplab olgani yo‘k. Bunga biroz vaqt kerak.
Shuni ta'kidlashimiz kerakki, jahonning eng rivojlangan davlatlari, jumladan AQSh, Yaponiya, Kanada, Buyuk Britaniya, Avstraliya, Germaniya soliq qonunchiligida xususiy tadbirkorlar daromad solig‘ini faqat sof foydadan to‘laydilar. Shu jumladan iqtisodiyoti jadallik bilan rivojlanayotgan Rossiya, Xitoy, Gruziya, Turkiya soliq qonunida ham xususiy tadbirkorlar daromad solig‘ini foydadan to‘lashi belgilab qo‘yilgan. Bunda tadbirkorlar o‘zlarining faoliyati tushumlaridan sarf-xarajatlarni chegirib tashlab, sof foyda olmaguncha, soliq to‘lamaydi. Oddiy so‘z bilan aytganda, soliq qonuni xususiy tadbirkor foyda olgunga qadar «sabr qiladi». Soliq sof foydaning muayyan bir foizi tariqasida undiriladi. Bunda soliq stavkasi jismoniy shaxsning boshqa turdagi daromadlaridan qancha stavkada undirilayotgan bo‘lsa, tadbirkorlik faoliyatidan tushgan foydadan ham shuncha stavkada undiriladi. Ya'ni tadbirkorlik faoliyatidan tushadigan daromadga nisbatan alohida soliq stavkasi joriy etilishi shart emas.
Bundan tashqari, soliqni sof foydadan olish tizimi qonunda soliq imtiyozlari degan tushunchaga ham ehtiyoj qoldirmaydi. Vaholanki, soliq xuquqida soliq imtiyozlari ko‘pincha soliq qonunchiligidagi kamchiliklarni tezkorlik bilan bartaraf etishning bir usuli sifatida ko‘riladi. Soliq imtiyozlarini ko‘pincha quyidagi misolga o‘xshatish mumkin.
Tasavvur qiling, bemor tabibga bordi va necha kundan buyon beli og‘riyotgani haqida shikoyat qildi. Shunda tabib darhol unga bel og‘riqqa qarshi dori nomini yozib, shuni ichsa og‘riq qolishini aytdi. Ushbu holatda mazkur bemorni davolashning shu usuli to‘g‘rimi degan savol tug‘iladi. Bunda tabibning vazifasi bemorga dorini yozishdan oldin, og‘riqni keltirib chiqarayotgan asosiy sabablarni aniqlab, keyin davolashga harakat qilish to‘g‘ri bo‘lmasmidi? Bu yerda og‘riq asosiy kasallikning bir simptomi bo‘lishi mumkin. Simptomni bartaraf etish, kasallik davo topdi degani emas; og‘riq yana qaytishi mumkin. Tabib kasallikni keltirib chiqarayotgan asosiy sababni to‘g‘ri aniqlab, uni davolamagunga qadar, bemor kasallikdan aziyat chekaveradi va kasallik vaqt o‘tishi bilan uni og‘ir ahvolga solib qo‘yishi mumkin. Soliq xuquqida soliq imtiyozlarini ham ko‘pincha shunday "og‘riq qoldiradigan dori"ga o‘xshatish mumkin. U ko‘pincha davlatni ham, soliq to‘lovchilarni ham soliq qonunidagi asosiy muammodan chalg‘itadi. Shunday ekan, agar soliq qonunida xususiy tadbirkorlarni soliqqa tortish tizimi to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilsa, soliq qonunida soliq imtiyozlari degan tushunchaga ko‘p ham zarurat qolmaydi.
Foto: Fotolia
Do'stlaringiz bilan baham: |
