Chiziqli usul. Qaysidir harfni yozilishini o’rganish uchun o’quvchi bu harf qanday belgilarga ega ekanligini ,harfdagi alohida elementlarning joylashish o’rnini ,uning kattaligini va hokazolarni o’rganib olishi kerak.O’quvchiga harfning yozilishini to’g’ri o’rgatish uchun uning qatordagi o’rnini to’g’ri joylashtirish va
qatorni qog’oz varag’ioda joylashish o’rnini bilish uchun qog’ozda gorizontal ,yotiq chiziqlar chiziladi, shunda daftarning betide o’ziga xos setka paydo bo’ladi.O’quvchilar unga har bir alohida harfni yozib boradila Qatorning yo’nalishini ko’rsatib turuvchi chiziq vakataklar harflarning ayrim elementlarining proporsiyalarini aniqlashtirib olish va yozuvni o’rganish jarayonini anchagina osonlashtiradi. Shuning uchun ham yozuvga o’rgatishning asosiy uslubi hisoblanadi va o’quvchi maktabda to’g’ri yozish mashg’ulotlarida undan
foydalanadi.chiziqli uslubning o’ziga hos ijobiy xususiyatlaridan tashqari , setkaning ichiga yozish bir qator kamchiliklarga ega.
1)tez-tez uchrab turadigan kataklarda yozish bolani bir muncha cheklab
qo’yadi, uning diqqatini bo’ladi;bir tomondan o’quvchi kerakli harfni yozayotgan
qo’lining harakatini kuzatib borsa, ikkinchi tomondan esa harflar chiziqdan
tashqariga o’tmasligini kuzatib boradi.
2) kataklar orasiga yozishni o’rgangan bola aniq va tez yozish malakalarini
egallay olmaydilar. Shuning uchun ham o’quvchi harfning elementlarini chizish
asosiy proporsiyalarning asosini o’zlashtirib olgandan so’ng , kataklarga yozish
ehtiyoji yo’qoladi. Ikkinchi sinfdayoq bolalar bir chiziqli daftarga yozishga
o’tadilar.
3) qo’l kaftlarining va panjalariningerkin harakatlanishini rivojlantirish uchun
lozim bo’ladigan uslublar .yozuvga o’rgatishda mashq harakteriga ega bo’lgan
alohida mashg’ulotlarsiz ish bitmatdi.Bumayda muskullar va qo’lning kaft qismi
yaxshi rivojlanmagan. Ularda ko’rsatgich barmoq va ayniqsa uning uchi yaxshi
rivojlanmagan, buning natijasida bola ko’rsatkichbarmoq bilan ruchkani qattiq
O`zbek xalqi uzoq asrlik tarixida yaratib qoldirgan madaniy merosida chiroyli yozuvga o`rgatish , ya`ni xattotlik san`ati alohida o`rin egallaydi. O`rta asrlarda har qanday asar qo`lda ko`chirilib kitob qilingan. Qo`lyozmalarni kitob holiga keltirish katta hunar va san`at hisoblangan. Qo`lda ko`chirilgan har bir asar san`at mo`jizasi kabi nodir sanalgan. Bir qancha olim va fozil kishilar yoshlikdan xattotlik san`atini egallab keyinchalik kotiblikda ham nom chiqarganlar. Ular faqat o`z asarlarini emas, balki boshqa mualliflar asarlarini ham ko`chirganlar. Masalan, Hofiz Sheroziy Xusrav Dexlaviyning “Xamsa”sini ko`chirgan. Alisher Navoiyning mohir xattot ekanligi tarixiy manbalardan ma`lum. Zahiriddin Muhammad Bobur arab alifbosida turkiy xalqlarga moslab “Xatti Boburiy”deb atalgan alifboni yaratgan.
Eski maktabda chiroyli yozuvga alohida ahamiyat berilgan, ammo husnixat mashg`ulotlari uchun zarur qoidalar yuzaki tushuntirilgan. Masalan, chiroyli yozuvga o`rgatish paytida faqat qalamni qanday ushlash qoidalari eslatilgan. Gigiyenik qoidalar talab etilmagan. Hatto yozish vaqtida ham nafas olish ta`qiqlangan. Bola xat yozish vaqtida chap oyog`ining to`pig`i ustida o`tirgan, o`ng oyog`ini esa tizzasidan bukib turgan. Maktabda “Husnixat “qoidalarini o`rgatuvchi birdan bir qo`llanma “Mufradot”bo`lgan. Domlalar yozishni o`rgatish va husnixat mashq qildirishda shu kitobdan foydalanganlar. Husnixatga o`rgatishning birdan bir yo`li ko`chirib yozish ko`nikmasini hosil qilish bo`lgan.
1993-yil 2-sentabrda “Lotin yozuviga asoslangan o`zbek alifbosini joriy etish to`g`risida qonun qabul qilindi. O`zbek maktablari uchun barcha darslik va qo`llanmalar lotin alifbosida chop etila boshladi. Shuning uchun hozirgi kun talablari asosida boshlang`ich sinf o`qituvchilari uchun husnixatga oid metodik qo`llanmalar juda zarur edi. Pedagogika fanlari doktori Mirhabib G`ulomov yaratgan metodik qo`llanmalar o`quvchilarning chiroyli yozuv malakalarini shakllantirishda yaqindan yordam bera oladi.
Boshlang’ich sinf husnixat darslarida grafik va xatolar ustida ishlash.
Diktantda yo‘l qo‘yilgan xato o‘quvchi yoshi va sinfidan kelib chiqib, u bilishi zarur deb qaralgan biror mavzuni yaxshi o‘zlashtirmagani yoki tushunmaganini bildiradi. Qolaversa, o‘quvchi yo‘l qo‘yayotgan xatoga qarab, uning nutqiy rivojlanish darajasi va muammoli jihatlari haqida xulosa chiqarish mumkin. Tovushlarni almashtirib yoki xato gapiradigan bola, albatta, diktantda ham o‘sha so‘zlarni xato yozadi. Tazyiq ostida bo‘lib, kimdandir yoki nimadandir muntazam qo‘rqib yurgan o‘quvchi ham so‘zlarning oxiridagi harflarni qoldirib ketadi. Xullas, imlo masalasi doimo dolzarb va jiddiy bo‘lib kelgan. Shu bois, u pedagogikada hal etilishi shart bo‘lgan muhim masalalardan biri hisoblanadi. Mutaxassislar imloviy savodxonlikni shakllantirish uchun imlo qoidalari ustida muntazam ishlab, bir qator ta’limiy diktantlarni o‘tkazishni va o‘quvchilar- ning imloviy savodxonlik darajasini muntazam tekshirib, tahlil qilib borishni maslahat beradi. Ammo ular ustida ishlashdan oldin o‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘yayotgan xatolarni guruhlashtirib olishi zarur. Xatolar ustida ishlash borasida ayrim imloviy mavzular ustida qayta suhbat o‘tkazish, analitik va sintaktik mashqlarni qaytadan tashkil etish maqsadga muvofiq. Kerakli usullarning qo‘llanilishi davomida o‘quvchilarning imloviy savodxonligi darajasi maxsus diktant matnlarini yozdirish bilan tekshirib boriladi. Natijada, tajriba o‘tkazilgan sinflarda qancha foiz ijobiy o‘zgarish yuz berishi aniqlanadi. Bu turdagi xatolarni tuzatish uchun «Chalg‘itmadiktant»dan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘tkazilgan tajribalarda o‘quvchilar diktant paytida shoshilmay, fikrlab, sheva bilan adabiy tilning farqini anglagan holda matnni yozishga harakat qilishgan. Chalg‘itma diktant 5-7 sinflarda olinishi mumkin. Chunki bu sinflarda imloviy jihatlarni qamrab oluvchi dars mavzulari ko‘proq. Chalg‘itma diktant o‘tkazilishidan oldin o‘qituvchi diktantni sheva asosida aytib berishini, lekin undagi so‘zlarni o‘quvchilar imlo qoidalariga muvofiq yozishlari lozimligini uqtiradi. Masalan, «Diktantlar to‘plami»dagi «Qurbaqa» matni Andijon shevasida quyidagicha aytib berilishi mumkin:
